Ίσως το σοβαρότερο και μεγαλύτερο κεφάλαιο στη μελισσοκομία είναι η διαχείριση του γόνου. Όλες οι τεχνικές και μέθοδοι ανάπτυξης ενός μελισσιού έχουν σχέση με τον γόνο. Όσο καλύτερα κατανοήσει κανείς τον ρόλο του γόνου, τόσο καλύτερος μελισσοκόμος θα γίνει, διότι για να γίνεις μελισσοκόμος θα πρέπει πρώτα να γίνεις μελισσοτρόφος. Το πρώτο πράγμα που κοιτάζει ο μελισσοκόμος όταν κάνει επιθεώρηση μιας κυψέλης, είναι ο γόνος. Από την κατάσταση του γόνου θα καταλάβει ποια είναι η επόμενη κίνηση που πρέπει να κάνει στο συγκεκριμένο μελίσσι. Ο έμπειρος μελισσοκόμος "διαβάζει" στο γόνο τι χρειάζεται να κάνει στο μελίσσι. Γι αυτό, το κεφάλαιο αυτό είναι πάρα πολύ σοβαρό και αν δεν το κατανοήσετε, θα διαπιστώσετε τις ελλείψεις σας στα επόμενα κεφάλαια.
 |
| Αυγό μερικών ωρών, κολλημένο κατακόρυφα στον πάτο του κελιού. |
Με την λέξη "γόνο" εννοούμε τα στάδια ωρίμανσης και μεταμόρφωσης ενός αυγού, από την στιγμή που θα το γεννήσει και εναποθέσει η βασίλισσα μέσα σε ένα άδειο κελί, μέχρι την στιγμή της εξόδου από το κελί μιας κανονικής μέλισσας. Τα αυγά γεννιούνται από την βασίλισσα που γι αυτό την ονομάζουμε και "Μάνα". (Υπάρχει περίπτωση να γεννηθούν αυγά και από τις εργάτριες αλλά σε αυτό θα αναφερθούμε αργότερα.)
Η μάνα, μπορεί να γεννήσει κατά βούληση δύο ειδών αυγά
α) αυγά γονιμοποιημένα με σπέρμα από κηφήνες που έχει αποθηκεύσει μέσα σε σπερματοθήκη στο σώμα της. Από τα γονιμοποιημένα αυγά θα προκύψουν θηλυκές μέλισσες δηλαδή είτε εργάτριες είτε βασίλισσες.
β) αυγά αγονιμοποίητα, δηλαδή δίχως σπέρμα, από τα οποία θα προκύψουν μόνον κηφήνες.
 |
| Αυγό 2ης ημέρας. Έχει αρχίσει να γέρνει |
Τα αυγά μόλις γεννηθούν είναι μακρόστενα, λευκού χρώματος (σαν διάφανα) και αποθέτονται στον πάτο του κελιού κολλημένα σε όρθια στάση. Την δεύτερη ημέρα βρίσκονται πάλι κολλημένα στον πάτο του κελιού αλλά έχουν γείρει σαν να προσπαθούν να ξαπλώσουν στον πάτο του κελιού. Την τρίτη ημέρα τα βλέπουμε να έχουν ξαπλώσει εντελώς κάτω και οι εργάτριες παραμάνες έχουν ξεκινήσει να εναποθέτουν μέσα στο κελί τροφή. Την τέταρτη ημέρα το αυγό έχει αποκτήσει δακτυλίους και φαίνεται πλέον ως σκουλήκι που κολυμπά μέσα στην υγρή τροφή.
Αριστερά βλέπουμε τις λάρβες (σκουλίκια) να κολυμπούν μέσα στην τροφή.
Δεξιά η βασίλισσα έχει επεκτείνει την γέννα της τοποθετόντας αυγά ημέρας.
Ένα γονιμοποιημένο αυγό είναι ικανό να δώσει είτε εργάτρια είτε βασίλισσα. Αυτό θα εξαρτηθεί από το είδος της τροφής που θα τοποθετηθεί στο κελί για να τραφεί το αυγό και η προνύμφη. Γονιμοποιημένα αυγά που τρέφονται διαρκώς μέχρι το σφράγισμά τους με μεγάλη ποσότητα τροφής και βασιλικού πολτού δίνουν βασίλισσες.
Τα κελιά μελισσών είναι κατασκευασμένα και αυτά από κερί, και είναι τριών ειδών:
1) Βασιλικά κελιά ή βασιλοκέλια
2) Εργατικά κελιά,
3) Κελιά κηφήνων ή κηφηνοκέλια.
Τα βασιλοκέλια είναι μεγάλα, κατασκευάζονται ειδικά για τις βασίλισσες και μετά την εκκόλαψή τους καταστρέφονται από τις εργάτριες. Τα βασιλοκέλια διακρίνονται και αυτά σε τρία είδη:
α.- Βασιλοκέλια Σμηνουργίας που κρέμονται συνήθως στο κάτω μέρος της κηρήθρας. Γίνονται την άνοιξη με τις δυνατές ανθοφορίες και είναι πάντα πολλά.
β.- Βασιλοκέλια Αντικατάστασης. Αυτά δημιουργούνται συνήθως στα πλάγια της κηρήθρας και σκοπό έχουν να δημιουργήσουν νέα βασίλισσα για αντικατάσταση της παλιάς, όταν η παλιά έχει γεράσει ή παρουσιάζει κάποιο άλλο πρόβλημα.
Τα εργατικά κελιά βρίσκονται μέσα στα κανονικά εξάγωνα κελιά των κηρηθρών, αυτά δηλαδή που χρησιμοποιούνται και για την αποθήκευση μελιού και γύρης.
Τα κηφηνοκέλια που κατασκευάζουν οι μέλισσες είναι ελαφρώς μεγαλύτερα από τα εργατικά κελιά και το σφράγισμα προεξέχει προς τα έξω, δίνοντας έτσι μεγαλύτερο χώρο στο κελί. Όμως ως κηφηνοκέλια μπορούν κάλλιστα να χρησιμοποιηθούν και τα εργατικά κελιά, που όμως και εκείνα έχουν το χαρακτηριστικό σφράγισμα που προεξέχει και τα κάνει περισσότερο ευρύχωρα. Και αυτά επίσης τα κελιά, όπως και τα κελιά εργατριών, χρησιμοποιούνται από τις μέλισσες όχι μόνον για εκτροφή γόνου αλλά και για την αποθήκευση τροφών.
Ο γόνος ξεκινά να δημιουργείται αργά τον χειμώνα προς αρχές της άνοιξης, ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες της περιοχής. Τότε η μάνα ξεκινά να γεννά συνήθως στο κάτω μέρος των μεσαίων πλαισίων της κυψέλης ή στο κέντρο τους, και επεκτείνεται προς τα άκρα της κυψέλης. Δηλαδή ξεκινά από το 5ο πλαίσιο και εξαπλώνεται προς το 4ο και 6ο … κοκ. Το μέρος αυτό που το μελίσσι έχει τοποθετήσει το γόνο ονομάζεται "γονογφωλιά".
Όταν ο κάτω όροφος της κυψέλης σχεδόν γεμίσει από γόνο, τότε η γέννα επεκτείνεται και στον επάνω όροφο, και αφού φτάσει τα 10-12 πλαίσια τότε το μελίσσι κατά πάσα πιθανότητα θα προσπαθήσει να σμηνουργήσει (να χωριστεί σε ομάδες που θα φύγουν για να δημιουργήσουν νέες κυψέλες). Η σμηνουργία είναι ο φυσικός τρόπος πολλαπλασιασμού των μελισσιών, αλλά για αυτό θα μιλήσουμε στο επίσης πολύ ενδιαφέρον κεφάλαιο για την σμηνουργία.
Οι μέλισσες φροντίζουν ώστε η περιοχή της γονοφωλιάς να έχει πάντα την κατάλληλη υγρασία και θερμοκρασία που χρειάζεται ο γόνος. Η θερμοκρασία που κρατούν στον γόνο οι μέλισσες είναι περίπου 34-36,5 βαθμοί Κελσίου. Γι αυτό αν ανοίξετε κάποια κυψέλη μια κρύα μέρα της άνοιξης (πράγμα που δεν σας συνιστώ) θα διαπιστώσετε ότι μέσα από την γονοφωλιά βγαίνει ζέστη και άχνα.
Η εικόνα του γόνου πρέπει να είναι συμπαγής με συγκεκριμένη διάταξη. Όταν λέμε "συμπαγής" εννοούμε ότι η περιοχή που έχει τοποθετηθεί γόνος πρέπει να είναι ομοιόμορφα γεννημένη ώστε όλα τα κελιά να έχουν γόνο. Αν μέσα στον γόνο υπάρχουν πολλά διάσπαρτα άδεια κελιά (όψη μωσαϊκού), τότε πιθανόν να υπάρχει κάποιο πρόβλημα. Σε αυτά τα προβλήματα θα αναφερθούμε στα σχετικά με τις ασθένειες κεφάλαια. Αν τα άδεια κελιά είναι λίγα, πιθανόν να εξυπηρετούν τον αερισμό για αποφυγή υπερθέρμανσης του γόνου, οπότε δεν υπάρχει πρόβλημα.
 |
| Υγιείς γόνος εργατριών. Τα λίγα άδεια κελιά δεν είναι πρόβλημα. |
Μέλισσες που έχουν χάσει το τρίχωμά τους και έχουν μαυρίσει,
είτε είναι γριές είτε πάσχουν από κάποια ασθένεια.
