Παρά το ότι οι αφεσμοί (σμηνουργία) αποτελούν το φυσικό τρόπο πολλαπλασιασμού του μελισσιού, για το μελισσοκόμο είναι φαινόμενο ανεπιθύμητο και θα πρέπει να προλαμβάνεται ή να καταστέλλεται. Η ζημιά που προκαλείται στο μελισσοκομείο δεν περιορίζεται μόνο στην απώλεια του πληθυσμού που αναχωρεί μαζί με τη βασίλισσα αλλά προκαλεί και την απώλεια μεγάλης ποσότητας μελιού την οποία μεταφέρουν οι μέλισσες που αναχωρούν για τη νέα τους φωλιά. Πρόσθετα, είναι πολύ πιθανό να παρατηρηθούν δεύτεροι και τρίτοι αφεσμοί (μεθεσμοί) οι οποίοι αδυνατίζουν δραματικά το μελίσσι και το καθιστούν οικονομικά "επιζήμιο" για το μελισσοκόμο.
Αν οι μέθοδοι πρόληψης της σμηνουργίας δεν αποδώσουν ή δεν μπορούν να εφαρμοστούν καν από το μελισσοκόμο, η μόνη επιλογή περιορισμού της ζημιάς είναι η καταστολή, η σύλληψη δηλαδή του σμήνους πριν αυτό εγκατασταθεί στη νέα του φωλιά η οποία κατά κανόνα, απέχει αρκετά χιλιόμετρα από τη θέση της κυψέλης αναχώρησης. Μέτρα καταστολής θεωρούνται η σύλληψη του σμήνους που σχηματίζεται στην προσωρινή θέση αμέσως μετά την έξοδο από την κυψέλη ή η προσέλκυση και σύλληψη του αφεσμού σε ειδικά διαμορφωμένη παγίδα, με την εφαρμογή προσελκυστικών ουσιών. Η τελευταία μέθοδος, εφαρμόζεται σε μεγάλη κλίμακα σε χώρες του εξωτερικού και ως προσελκυστικές ουσίες, χρησιμοποιούνται συνήθως μείγματα βασισμένα στον αδένα Nasonov, σε διάφορες παραλλαγές, με διάφορες μεθόδους εφαρμογής. Στην παρούσα εργασία, δοκιμάστηκε μία νέα μέθοδος εφαρμογής, το "μαντηλάκι σύλληψης αφεσμού", μια αποκλειστικά ελληνική επινόηση και πατέντα (από τη Μελισσοκομική Εταιρία ΑΝΕΛ). Πρόκειται για ένα μικρό φακελάκι που περιέχει ένα υγρό μαντηλάκι με μείγμα προσελκυστικών ουσιών του αδένα Nasonov και ροδόνερου. Εξωτερικά, δε διαφέρει σε τίποτα από τα υγρά μαντηλάκια μίας χρήσης που προσφέρονται για παράδειγμα στα αεροπλάνα ή μετά το γεύμα σε εστιατόρια. Η αεροστεγής συσκευασία κρατά το μαντηλάκι υγρό και ενεργό για πάρα πολύ μεγάλο χρόνο ενώ μετά το άνοιγμα, η ουσίες παραμένουν ενεργές για μία-δύο εβδομάδες (ανάλογα με τη θερμοκρασία).
Για να διαπιστωθεί η αποτελεσματικότητα του προϊόντος σε σχέση με την προσέλκυση αφεσμών αλλά και την απευθείας εγκατάστασή τους σε κυψέλες-παγίδες εντός του μελισσοκομείου, ένα πρώτο πείραμα σχεδιάστηκε και εφαρμόστηκε στη Χαλκιδική την άνοιξη του 2011: 40 υγιή μελίσσια παρέμειναν περιορισμένα σε ένα όροφο και κανένα μέτρο για την πρόληψη της σμηνουργίας δεν εφαρμόστηκε. Δύο σειρές από 10 άδειες κυψέλες τοποθετήθηκαν σε απόσταση 5 και 30 μέτρων από τις εισόδους των μελισσιών. Μέσα σε κάθε κυψέλη τοποθετήθηκε μία χτισμένη κηρήθρα και στην κορυφή του πλαισίου από ένα φακελάκι με το μαντηλάκι σύλληψης των αφεσμών. Στις μισές κυψέλες, το μαντηλάκι δεν περιείχε δραστικές ουσίες (μάρτυρας). Η τοποθέτηση έγινε εναλλάξ, δηλαδή μετά από κάθε φακελάκι με τις δραστικές ουσίες τοποθετούσαμε ένα φακελάκι-μάρτυρα. Κατά το πρώτο αυτό πείραμα, 15 αφεσμοί αναχώρησαν από τα 40 μελίσσια. Από αυτούς, 9 αφεσμοί (60%) εγκαταστάθηκαν απ’ ευθείας στις κυψέλες-παγίδες με το μαντηλάκι προσέλκυσης αφεσμών (8 στην πλησιέστερη σειρά των 5 μέτρων και 1 στα 30 μέτρα) ενώ κανένα δεν βρέθηκε στις κυψέλες-μάρτυρες. Το εντυπωσιακό ήταν πως κανένας από αυτούς τους 9 αφεσμούς δεν σχημάτισε το χαρακτηριστικό "τσαμπί" σε προσωρινή θέση σε κοντινά δέντρα. Οι υπόλοιποι 6 αφεσμοί που δεν προσελκύστηκαν από τις παγίδες, σχημάτισαν τσαμπί σε παρακείμενα δέντρα και μετά από ένα σύντομο διάστημα, αναχώρησαν για τη νέα τους φωλιά σε άγνωστη τοποθεσία. Μία προσεκτική παρατήρηση όλων των αφεσμών που προσελκύστηκαν στις παγίδες, έδειξε πως και οι 9 ήταν δεύτεροι αφεσμοί, με μία ή περισσότερες αγονιμοποίητες βασίλισσες ενώ όλοι οι αφεσμοί που σχημάτισαν σμήνος σε παρακείμενα δέντρα, ήταν πρώτοι αφεσμοί με γονιμοποιημένη βασίλισσα. Η διαφορά αυτή στη συμπεριφορά κατά τη σμηνουργία ανάμεσα σε πρώτους και δεύτερους αφεσμούς αναφέρεται για πρώτη φορά και θα αποτελέσει ένα ενδιαφέρον πεδίο για μελλοντική έρευνα.
Προσέλκυση αφεσμών με τα μαντηλάκια αφεσμών. A: Το μαντηλάκι τοποθετείται στην κορυφή πλαισίου χτισμένης κηρήθρας μέσα σε κυψέλη-παγίδα. B: Το μαντηλάκι τοποθετείται σε κλαδί δέντρου σε ύψος 1.5 μέτρων. C: Σύλληψη δεύτερου αφεσμού στην κυψέλη-παγίδα. D: Προσέλκυση πρώτου αφεσμού στο μαντηλάκι σε δέντρο.
Τα αποτελέσματα του πρώτου πειράματος οδήγησαν σε ένα δεύτερο κατά το οποίο επαναλήφθηκε η ίδια μεθοδολογία αλλά παράλληλα τοποθετήθηκαν 5 μαντηλάκια σε κλαδιά ισάριθμων δέντρων σε μία συστάδα δέντρων σε απόσταση 5 μέτρων από τα μελίσσια. Αντίστοιχα, 5 φακελάκια με μαντηλάκια χωρίς τις προσελκυστικές ουσίες (μάρτυρες), κρεμάστηκαν σε κλαδιά δέντρων στην ίδια σειρά. Κατά τη διάρκεια του δεύτερου πειράματος, 11 αφεσμοί αναχώρησαν από τα πειραματικά μελίσσια. Οι 9 (81.81%) προσελκύστηκαν από τα φακελάκια στα κλαδιά των δέντρων και σχημάτισαν "τσαμπί" γύρω τους.
Ο έλεγχος έδειξε πως όλοι ήταν πρώτοι αφεσμοί με γονιμοποιημένη βασίλισσα. Ένας αφεσμός (9.09%) εγκαταστάθηκε απευθείας σε κυψέλη-παγίδα στα 5 μέτρα. Ο έλεγχος έδειξε ότι όπως και στο πρώτο πείραμα, ο αφεσμός αυτός ήταν δεύτερος αφεσμός με αγονιμοποίητη βασίλισσα. Μόνο ένας πρώτος αφεσμός (9.01%) δεν προσελκύστηκε από τα μαντηλάκια και αφού σχημάτισε τσαμπί σε κλαδί δέντρου, αναχώρησε για εγκατάσταση σε άγνωστη τοποθεσία. Κανένας αφεσμός δεν προσελκύστηκε από τα φακελάκια-μάρτυρες. Τρεις από τους αφεσμούς που προσελκύστηκαν σε ισάριθμα μαντηλάκια στα δέντρα, αφέθηκαν δοκιμαστικά στην προσωρινή θέση για να ελεγχθεί το πότε θα εγκαταλείψουν το μαντηλάκι και θα αναχωρήσουν. Μετά από τρεις μέρες οι αφεσμοί παρέμεναν στην ίδια θέση και έτσι προχωρήσαμε στην εγκατάσταση τους σε νέες κυψέλες. Τα αποτελέσματα και των δύο πειραμάτων, παρουσιάζονται σχηματικά στην παρακάτω εικόνα.
Ποσοστό αφεσμών που προσελκύστηκαν από τα μαντηλάκια αφεσμού κατά το πείραμα Α (εφαρμογή μόνο σε κυψέλες-παγίδες) και το πείραμα Β (εφαρμογή κυψέλες-παγίδες και σε κλαδιά δέντρων)
Από τα πειράματα της παρούσας εργασίας, φαίνεται πως τα μαντηλάκια προσέλκυσης αφεσμού, όταν συνδυαστούν με τοποθέτηση σε κοντινά δέντρα και τοποθέτηση σε κυψέλες-παγίδες εντός του μελισσοκομείου, μπορούν να προσφέρουν ένα ιδιαιτέρα ικανοποιητικό ποσοστό σύλληψης και εγκατάστασης, τόσο των πρώτων αφεσμών όσο και των μεθεσμών. Η ευκολία της μεθόδου εφαρμογής και το χαμηλό κόστος, προσφέρουν πρόσθετα πλεονεκτήματα για τη χρήση τους από τους μελισσοκόμους.
Πηγή: http://the-drone.blogspot.gr/
