Κυψέλη είναι ένα φυσικό ή ανθρώπινο κατασκεύασμα (αντίστοιχα ονομάζεται "Φυσική Κυψέλη" και "Τεχνητή Κυψέλη"), μέσα στο οποίο ζουν μέλισσες. Τις φυσικές κυψέλες συνήθως αποτελούν κουφάλες δέντρων, ανοίγματα βράχων ή άλλες μικρές φυσικές κοιλότητες. Οι τεχνητές κυψέλες είναι κατά κύριο λόγο ξύλινες, ενώ τα τελευταία χρόνια κατασκευάζονται πλαστικές κυψέλες και κυψέλες από πολυουρεθάνη. Οι κυψέλες εσωτερικά αποτελούνται από ξύλινα πλαίσια με κηρήθρες, παράλληλες εξαγωνικές δομές, κούφιες στο εσωτερικό και κατασκευασμένες από κερί, οι οποίες συνιστούν τον σκελετό τους. Μέσα στις κηρήθρες η βασίλισσα γεννά τα αυγά και εκεί αναπτύσσονται οι προνύμφες των μελισσών και αποθηκεύονται θρεπτικές ουσίες όπως μέλι και γύρη. Οι τεχνητές κυψέλες έχουν σκοπό την εκμετάλλευση των μελισσών για το μέλι τους, το κερί τους και λοιπά προϊόντα.
Τύποι κυψελών μελισσών
Σε όλο τον κόσμο χρησιμοποιούνται εδώ και εκατοντάδες χρόνια διάφοροι τύποι κυψελών. Η ανάγκη για ομοιομορφία μεταξύ των κυψελών ενός μελισσοκόμου είναι αυτονόητη. Σημαντικό είναι επίσης να υπάρχει ομοιομορφία στις διαστάσεις των κυψελών στους μελισσοκόμους μιας γεωγραφικής περιοχής (π.χ. χώρας), ώστε να διευκολύνονται οι αγοροπωλησίες μελισσιών. Έτσι, με την πάροδο των χρόνων, δύο τύποι κυψελών έχουν επικρατήσει παγκοσμίως: η κυψέλη Dadant και η κυψέλη Langstroth. Και στις δύο κυψέλες που θα περιγράψουμε παρακάτω, το διάστημα μεταξύ των πλαισίων κηρηθρών της κυψέλης πρέπει να είναι αυστηρά 6-9mm. Αν είναι μικρότερο, οι μέλισσες σχηματίζουν "γέφυρες" και συγκολλούν τα πλαίσια, που εξάγονται μετά με δυσκολία. Αν το διάστημα είναι μεγαλύτερο των 9cm, οι μέλισσες περιορίζουν το χώρο τους στην κηρήθρα τους.
Κυψέλη Dadant: Είναι η κυψέλη που χρησιμοποιείται στον περισσότερο Δυτικό Κόσμο, αλλά και στην Αμερική. Μία κυψέλη Dadant περιέχει 10 πλαίσια, με απόσταση 37mm από κέντρο σε κέντρο, και διαστάσεις εσωτερικές 27Χ42cm. Κατά την περίοδο της ανάπτυξης του μελισσιού την άνοιξη, και κατά τη συλλογή του μελιού αργότερα, προστίθεται ένα ακόμα πάτωμα (το λεγόμενο μελισσοπάτωμα, ή όροφος, ή μελιτοθάλαμος), που είναι όμως χαμηλότερου ύψους (17cm), με κοντύτερα πλαίσια. Εκεί οι μέλισσες αποθηκεύουν το μέλι. Η κυψέλη Dadant μπορεί να πάρει περισσότερα του ενός μελισσοπατώματα.
Κυψέλη Langstroth (κοινώς κυψέλη "Στάνταρντ"): Είναι λιγότερο διαδεδομένη παγκοσμίως, εντούτοις καθιερώθηκε στα μέσα του 21ου αιώνα στην Ελλάδα, λόγω του ότι στη χώρα μας η μελισσοκομία είναι νομαδική και οι κυψέλες αυτού του τύπου είναι πιο εύκολες στη μεταφορά. Αποτελείται από την κινητή βάση (ή μπορεί η βάση να είναι καρφωμένη, και έτσι το πρώτο πάτωμα ονομάζεται εμβρυοθάλαμος ή γονοφωλιά), δύο ή περισσότερα πατώματα (εδώ δεν υπάρχει το διαφορετικό σε διαστάσεις μελιτοπάτωμα) και καπάκι. Στη Ελλάδα χρησιμοποιείται το καπάκι τύπου Αυστραλίας, εξαιτίας της ευκολίας στην τοποθέτηση συνδετήρων και μεταφορά μελισσών χωρίς να ανοίγει η κυψέλη. Οι εξωτερικές διαστάσεις της κυψέλης είναι 51cm βάθος (πλευρική όψη), 42cm πλάτος (πρόσθια όψη) και ύψος 24,5cm. Τα πλαίσια που χρησιμοποιούνται είναι τα τύπου Hoffman, με 3 τρύπες πλευρικά, και διαστάσεων 448Χ232mm, απόσταση 35mm από κέντρο σε κέντρο πλαισίου.
Υλικό της κυψέλης μελισσών
Όπως προαναφέραμε, ανάλογα με το υλικό κατασκευής τους, διακρίνονται σε ξύλινες και πλαστικές. Τα μελίσσια παραμένουν όλο το χρόνο στις αντίξοες καιρικές συνθήκες (κρύο, υγρασία, ήλιος), επομένως τα υλικά τους πρέπει να είναι άριστα, αλλά και να υπάρχει και η ανάλογη συντήρησή τους μετά την πάροδο των ετών.
Ξύλινη κυψέλη: Το ξύλο είναι το πιο διαδεδομένο υλικό για την κατασκευή κυψελών παγκοσμίως, το ίδιο συμβαίνει και στην Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα στη χώρα μας προτιμάται το ξύλο ελάτης, ως το καλύτερο για την κατασκευή κυψελών και έπειτα το ξύλο φλαμουριάς. Για την κατασκευή των πλαισίων συνήθως χρησιμοποιείται ξύλο πεύκου, ως πιο ελαφρύ και οικονομικό. Εάν το ξύλο κατασκευής είναι άριστης ποιότητας και στεγνό, με μία σωστή συντήρηση και αρχική προετοιμασία από το μελισσοκόμο, η κυψέλη μπορεί να διαρκέσει ως και 20-30 χρόνια. Πλεονεκτήματα ξύλινης κυψέλης: - φυσικό υλικό, δοκιμασμένο πολλά χρόνια από μελισσοκόμους σε όλον τον κόσμο - δυνατότητα εύκολων μετατροπών - δυνατότητα συντήρησης μετά από φθορά πολλών χρόνων - οικονομική λύση, που μπορεί να γίνει και αυτοσχέδια από το μελισσοκόμο - ομοιομορφία υλικού καθώς αυτή χρησιμοποιούν οι περισσότεροι μελισσοκόμοι. Μειονεκτήματα ξύλινης κυψέλης - ως φυσικό υλικό, συγκρατεί υγρασία, που δεν ωφελεί τις μέλισσες - λόγω της υγρασίας αυξάνεται το βάρος της μετά από βροχή, γεγονός που επιβαρύνει την μεταφορά τους - μικροδιαφορές στις διαστάσεις ανάλογα με τον κατασκευαστή συχνά δημιουργούν προβλήματα προσαρμογής και ανομοιομορφίας - απαιτούν συντήρηση (βαφή, απολύμανση με φλόγιστρο, κτλ) που κοστίζει οικονομικά αλλά και σε χρόνο.
Πλαστική κυψέλη: Τα τελευταία 5 χρόνια έχουν εμφανιστεί και στην ελληνική αγορά οι πλαστικές κυψέλες. Είναι πιο ελαφριές, δεν χρειάζονται συντήρηση και ήδη στη Β.Ευρώπη που κυκλοφορούν περισσότερα χρόνια έχουν αντικαταστήσει αρκετές από τις ξύλινες. Οι κατασκευαστές τους έχουν πλέον παράγει και όλα τα παρελκόμενά τους, ενώ η χρήση τους διευρύνεται συνεχώς από έλληνες μελισσοκόμους. Πλεονεκτήματα πλαστικής κυψέλης - ελαφριά κατασκευή, ευκολότερη στις μετακινήσεις - δεν χρειάζεται συντήρηση - παρέχει καλύτερη μόνωση στο μελίσσι, διατηρώντας καλύτερα τη θερμοκρασία στο εσωτερικό της. Μειονεκτήματα πλαστικής κυψέλης - υψηλότερη τιμή σε σχέση με την ξύλιν
