Φάκελος Amitraz

 

Φάκελος Amitraz

Το Amitraz είναι μία ακαρεοκτόνος ουσία που χρησιμοποιείται ευρέως για την αντιμετώπιση της βαρροϊκής ακαρίασης στις μέλισσες. Είναι δημοφιλής γιατί είναι αποτελεσματική και με χαμηλή υπολλειματικότητα στα προϊόντα της κυψέλης.

Η έξαρση της βαρροϊκής ακαρίασης τις τελευταίες δεκαετίες έθεσε σε κίνδυνο αφανισμού τη μελισσοκομία και οι μελισσοκόμοι βασίζονταν ολοένα και περισσότερο στη χρήση των συνθετικών ακαρεοκτόνων. Το βαρρόα απέκτησε γρήγορα ανθεκτικότητα στα συνθεκτικά ακαρεοκτόνα, εκτός από το amitraz. Το μεγάλο κόστος των μελισσοκoμικών φαρμακευτικών σκευασμάτων με δραστική το Amitraz οδήγησε τους Μελισσοκόμους στο να κάνουν ευρεία χρήση διαφορετικού σκευάσματος με την ίδια δραστική ουσία. Το σκεύασμα αυτό προορίζεται για θηλαστικά (εμπορική ονομασία Taktic) και εφαρμόζεται με αυτοσχέδιες συνταγές. Έτσι, έφτασε το Taktic να είναι το κύριο σκεύασμα των μελισσοκομικών εκμεταλλεύσεων παγκοσμίως, χωρίς να υπάρχει ακόμη κάποια άλλη ουσία η οποία θα μπορούσε να το αντικαταστήσει επαρκώς, όταν σταματήσει να έχει αποτέλεσμα. Περισσότερα για την ανθεκτικότητα θα βρείτε εδώ.

Στο άρθρο αυτό θα εξηγηθεί η δράση του Amitraz και θα αναλυθούν τόσο οι ενδεδειγμένες πρακτικές, όσο και οι αυτοσχέδιες πρακτικές με το Taktic. Θα εξεταστεί ακόμη ένα περίεργο φαινόμενο ανθεκτικότητας που παρατηρείται στο Taktic, καθώς και διάφορα προβλήματα που δημιουργούν οι αυτοσχέδιες εφαρμογές του Taktic.

Να διευκρινήσουμε εδώ ότι το taktic, το amitraz και οι μεταβολίτες του διασπώνται γρήγορα και έγκαιρα και έτσι ελαχιστοποιούνται οι κίνδυνοι για τον καταναλωτή μελιού. Τα κατάλοιπα της ουσίας έχουν τάση να μειώνονται με τη πάροδο του χρόνου σε αντίθεση με τα κατάλοιπα πολύ παλαιότερων φαρμάκων που είχαν συσσωρευτική τάση. Βεβαίως, σε όλα τα προιόντα που σχετίζονται με τη φύση υπάρχουν και περιπτώσεις ασυνείδητων που κάνουν κατάχρηση φαρμάκων. Ευτυχώς σε τέτοιες περιπτώσεις κατάxρησης του Taktic ο καταναλωτής δεν κινδυνεύει ιδιαίτερα λόγω της χαμηλής υπολειμματικότητας της ουσίας στο μέλι. Όπως και να έχει, τα εργαστήρια είναι σε θέση να εντοπίσουν ακόμη και ελάχιστες ποσότητες υπολλειμάτων στο μέλι, σε περίπτωση που έχει υπάρξει κακή χρήση.

H περίπλοκη δράση του Amitraz

To amitraz είναι εντομοκτόνο της οικογένειας των φορμαμιδινών. Οι φορμαμιδίνες έχουν σύνθετη δράση στο νευρικό σύστημα των εντόμων και των ακάρεων που δεν έχει κατανοηθεί πλήρως. Βασικό χαρακτηριστικό τους είναι ότι μετατρέπονται ξανά σε τοξικές όταν ο οργανισμός τις μεταβολίσει. Με τις φυσικές διαδικασίες αποτοξικοποίησης των οργανισμών (λέγεται Ν-απομεθυλίωση), οι φορμαμιδίνες «ενεργοποιούνται» βιολογικά κι έτσι αντί να μειώνεται η τοξικότητά τους, παρατείνεται [1, 2].

Ορισμένοι μεταβολίτες των φορμαμιδινών μετά την από αυτή την ενεργοποίηση έχουν την ιδιότητα να μιμούνται έναν νευροδιαβιβαστή των νευρικών κυττάρων, την οκτοπαμίνη και να παίρνουν τη θέση της (ως «αγωνιστές») προκαλώντας νευρικές και συμπεριφορικές βλάβες. Η σύνθετη δράση των φορμαμιδινών αποδίδεται στο ότι ο ρόλος της οκτοπαμίνης στους οργανισμούς αυτούς είναι επίσης σύνθετος. H οκτοπαμίνη είναι εκτός από νευροδιαβιβαστής, νευρορρυθμιστής και νευροορμόνη [3].

Σχηματική αναπαράσταση νευρικής σύναψης. Σε αυτά τα συστήματα δρούν αρκετά ακαρεοκτόνα. Διακρίνεται Ο νευροδιαβιβαστής (πράσινες τελείες) και οι υποδοχείς (Receptors). Πηγή: Wikipedia

Το amitraz είναι ακαρεοκτόνο επαφής. Το Taktic πρόκειται για διάλυμα amitraz σε αρωματικούς υδρογονάνθρακες και γι’αυτό λειτουργεί και με την εξάτμιση.

Σκευάσματα Amitraz κατάλληλα για μέλισσες

Στην παγκόσμια αγορά κυκλοφορούν 2 σκευάσματα βραδείας αποδέσμευσης amitraz κατάλληλα για μέλισσες: το Apivar της Vetopharm και το Apitraz της Calier. Και τα δύο έχουν σταθερή αποτελεσματικότητα και πολύ καλή ανοχή από τα μελίσσια.

Amitraz σε ταινίες από ειδικό πολυμερές (ταινίες αργής αποδέσμευσης)

Υπάρχουν σκευάσματα Amitraz αμφιλεγόμενης καταλληλότητας που είναι συνήθως από Κίνα, Ρωσία, Τουρκία κ.α. Τέτοια είναι Το Bipin, το Amicel και άλλα. Είναι φάρμακα μη κατάλληλης φαρμακοτεχνικής μορφής.

Η εκτός ένδειξης Χρήση του Αμιτράζ (Taktic)

Σημείωση: Οι πληροφορίες που ακολουθούν είναι ενημερωτικού χαρακτήρα. Δεν πρόκειται να δοθούν συνταγές για εκτός ένδειξης/ αυτοσχέδιες παρασκευές από τους συντάκτες του άρθρου.

Yπάρχουν πρακτικές χρήσης του Amitraz μέσω του σκευάσματος Taktic που είναι κοινές, αποδεκτές και χαμηλής επικινδυνότητας. Πρίν προχωρήσουμε, όμως, πρέπει να ξεδιαλύνουμε μια παρανόηση. Το Taktic χρησιμοποιείται λόγω της δραστικής του ουσίας, αλλά η δραστική ουσία ΔΕΝ κάνει από μόνη της το φάρμακο. Το Taktic περιέχει βαριούς (αρωματικούς) υδρογονάνθρακες. Δεν είναι το ίδιο φάρμακο με τα φάρμακα για μέλισσες.

Χρήση με Λάδι. Ποσότητα Taktic διαλύεται σε ένα μπουκάλι ηλιέλαιο (ή άλλο σπορέλαιο) και με το μίγμα εμποτίζονται λωρίδες vettex, ή στυπόχαρτα. Οι ταινίες μπαίνουν ανάμεσα στα πλαίσια και γίνεται αλλαγή ανά κάποιες μέρες. Σπανιότερα, ο εμποτισμός γίνεται σε εξεταστικά ξυλάκια. Υπάρχουν και παραλλαγές στις οποίες οι ταινίες μπαίνουν στην είσοδο της κυψέλης κ.α.

Χρήση με Νερό. Ποσότητα Taktic διαλύεται σε νερό και με το διάλυμα διαβρέχονται οι μέλισσες ανάμεσα στα πλαίσια του μελισσιού. Η συγκέντρωση Amitraz που συνήθως μπαίνει, ισοδυναμεί με θανατηφόρα συγκέντρωση για τη βαρρόα. Η χρήση αυτή ονομάζεται και θεραπεία flash γιατί σκοτώνει μόνο τη βαρρόα που είναι πάνω στις μέλισσες. Ακολουθούν ορισμένες επαναλήψεις για να σκοτωθούν τα επόμενα βαρρόα που θα βγούν από το γόνο.

Η μέθοδος του νερού αλλάζει δραματικά την απορρόφηση και την κατανομή της ουσίας σε σχέση με τη μέθοδο με το ηλιέλαιο. Δηλαδή αλλάζει εντελώς τη φαρμακοκινητική του Amitraz.

Σε ένα παλιό βιβλίο με κατευθυντήριες οδηγίες του 1987 βρήκαμε συνταγή για taktic με νερό για ψεκασμό των πλαισίων αντί διαβροχής. Η μέθοδος του ψεκασμού βρίσκεται στη μετέπειτα βιβλιογραφία, αλλά σε μεγαλύτερη συγκετρωση. Ωστόσω η μέθοδος του ψεκασμού είναι τοξική για τις λάρβες, έχει πρακτικές δυσκολίες διότι πρέπει να γίνει πλαίσιο-πλαίσιο και τέλος, θέτει σε κίνδυνο την υγεία του μελισσοκόμου (ας αναλογιστεί κανείς ότι αν η διαδικασία γίνει π.χ. σε 50-100 μελίσσια, πόσο θα έχει ραντιστεί ο μελισσοκόμος).

Η ανοχή από τις μέλισσες και στις δύο μεθόδους είναι από μέτρια έως και καλή, πλήν των περιπτώσεων υπερδοσολογίας. Υπερδοσολογία μπορεί να παρατηρηθεί όταν δεν υπάρχει αρκετή ανανέωση του πληθυσμού και εφαρμόζονται επαναλήψεις πάνω στις ίδιες μέλισσες.

Ο μηχανισμός δράσης του amitraz

Πάμε να δούμε τη δράση του amitraz στον οργανισμό της βαρρόα. Εδώ αναγκαστικά χρειάζεται να μπούμε στα χωράφια της βιοχημείας (αν σας φαίνονται εξειδικευμένα προχωρήστε στα επόμενα μέρη του άρθρου).

1. Το αμιτράζ απορροφάται απο το άκαρι,
2. Κατανέμεται στους ιστούς, στο κεντρικό νευρικό σύστημα, στο παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα κτλ,
3. Από εκεί και έπειτα το μόριο του Amitraz «χτυπά» σε τουλάχιστον 3 βασικά σημεία αναλόγως τη συγκέντρωση στην οποία έχει εκτεθεί το άκαρι.

Μια ποσότητα amitraz διασπάται από το μεταβολισμό του ακάρεος. Από τη διάσπαση παράγεται το μόριο DMPF που είναι πάλι μία φορμαμιδίνη και έχει την κύρια νευροτοξική δράση [1].

Ο σχηματισμός του κύριου ακαρεοκτόνου, DMPF.

Η διάσπαση παράγει και άλλα μόρια, αλλά οι κύριοι μεταβολίτες είναι τρείς. Το DMPF έχει την εξής ιδιότητα. Έχει παρόμοιο σχήμα με τον νευροδιαβιβαστή οκτοπαμίνη. Όταν το DMPF φτάνει στα κύταρρα του κεντρικού νευρικού συστήματος του βαρρόα προσβάλλει το σύστημα-στόχο που είναι οι υποδοχείς του νευροδιαβιβαστή (της οκτοπαμίνης). Το DMPF είναι αγωνιστής της οκτοπαμίνής όπως λέμε στη βιολογία. Δηλαδεί «περνάει» ως νευροδιαβιβαστής και «μπουκώνει» τον υποδοχέα [4].

Παράλληλα, το DMPF προσδένεται σε ένα ένζυμο, τη μονοάμινο οξειδάση. Ο ρόλος της μονοάμινο οξειδάσης στα έντομα, είναι να διασπά ορισμένους νευροδιαβιβαστές και έτσι να μπορεί να ρυθμίζει την ισορροπία στα νευρικά συστήματα (στις νευρικές συνάψεις).

Σε μελέτη βρέθηκε ότι το αυτούσιο μόριο του αμιτράζ παρουσιάζει και αυτό τοξικότητα και παρόλο το μεγάλο μεγεθός του, επιδρά και αυτό στους υποδοχείς οκτοπαμίνης [4].

4. Με απενεργοποιημένη τη μονοάμινο οξειδάση και με αναστολή του υποδοχέα οκτοπαμίνης, αυξάνονται πολύ γρήγορα τα επίπεδα του νευροδιαβιβαστή στις νευρικές σύναψεις προκαλώντας υπερδιέργερση.

Όπως είπαμε και προηγουμένως, οι επιδράσεις του αμιτράζ στο άκαρι εξαρτώνται από τη συκέντρωση. Ο θάνατος του βαρρόα μπορεί να προέλθει είτε από άμεσες νευροτοξικές βλάβες (σε μεγάλες συγκετρώσεις), είτε από προβλήματα συμπεριφοράς και αναπαραγωγής (από μακρά έκθεση σε υποθανατηφόρες συγκεντρώσεις). Ο θάνατος από υποθανατηφόρες συγκεντρώσεις είναι χαρακτηριστικός των φορμαμιδινών. Να σημειωθεί ότι η γνώση των μηχανισμών αυτών προέρχεται από τη μελέτη διαφόρων οργανισμών με παραπλήσιο νευρικό σύστημα με αυτό του βαρρόα, όπως τα τσιμπούρια κ.α. και δεν έχει μελετηθεί απ’ ευθείας στο βαρρόα.

Το αμιτράζ είναι εξαιρετικά ασταθές σε συνθήκες όξινου pH και υφίσταται υδρόλυση παράγοντας πάλι DMPF (σε μέτρια οξύτητα pH). Αυτός είναι ο λόγος που παλαιά διαλύματα amitraz εξακολουθούν έχουν δράση κατά της βαρρόα.

Η τοξικότητα του Amitraz στις μέλισσες.

H καλή αντοχή της μέλισσας στο amitraz σε σχέση με το βαρρόα, οφείλεται στο ότι το μεταβολίζει μερικές χιλιάδες φορές πιο αργά από ότι το βαρρόα (πιο αργή Ν-απομεθυλίωση). Ακόμη, φαρμακοκινητική μελέτη [5] έδειξε ότι μεταβολισμός του amitraz είναι πολύ πιο σύνθετος. Ο μεταβολισμός της μέλισσας ενδέχεται να χρησιμοποιεί και ένζυμα αποτοξικοποίησης. Ωστόσω, όταν σε άλλη έρευνα αυτά τα ένζυμα απενεργοποιήθηκαν δεν άλλαξε σημαντικά η τοξικότητα του αμιτράζ [6]. Ο μεταβολισμός του από τη μέλισσα δεν έχει ξεκαθαριστεί. Ίσως το αμιτράζ ή οι μεταβολίτες του, να είναι περισσότερο αδρανείς στη μέλισσα απ ότι στο βαρρόα.

Αν με κάποιο τρόπο παρακάμψουμε το «προμόριο» του amitraz και εκθέσουμε την μέλισσα κατ’ ευθείαν στο DMPF και στους λοιπούς μεταβολίτες, τότε αναμένουμε να επηρρεαστούν άμεσα τα νευροδιαβιβαστικά συστήματα της μέλισσας με πρώτη τη λειτουργία της καρδιάς [7,12]. Αυτός είναι ο λόγος που δεν κάνει να χρησιμοποιούμε παλιά διαλύματα amitraz. Λίγο διαφορετικά αποτελέσματα έδειξε άλλη έρευνα η οποία δεν βρήκε να επηρρεάζονται σημαντικά οι συμπεριφορικές λειτουργίες των μέλισσών όταν εκτέθηκαν στις μεγαλύτερες δυνατές για τη μελισσοκομική πρακτική συγκεντρώσεις [8]

Στις μεγάλες συγκεντρώσεις βέβαια, το amitraz γίνεται άμεσα τοξικό για τη μέλισσα. Επίσης, να τονίσουμε ότι η τοξικολογία του amitraz έχει μελετηθεί αρκετά και δεν έχει καμία σχέση με την πολύ μεγαλύτερη τοξικότητα του Taktic.

Αναφορές Ανθεκτικότητας

Όσον αφορά στα σκευάσματα βραδείας αποδέσμευσης, γίνονται συχνά μελέτες που δεν δείχνουν ανθεκτικότητα της βαρρόα στο συγκεκριμένο τρόπο εφαρμογής και στο amitraz (από τη Veto Pharm και τη Calier). Εντοπίσαμε δύο μελέτες, μια από την Αργεντινή [9] και μια από το Μεξικό [10] που δείχνουν χαμηλή πρός μέτρια ανθεκτικότητα της βαρρόα στο αμιτράζ. 30 φορές πολλαπλάσια μέση LD50 στο δείγμα από την Αργεντινή και 2,3 φορές στο δείγμα από Μεξικό. H υπολογισμένη ανθεκτικότητα η οποία θα ήταν ικανή να αχρηστεύσει ένα φάρμακο, θα έπρεπε να είναι πολύ μεγαλύτερη, πχ. εκατονταπλάσια (στη βιοχημεία τα «ποσά» δεν είναι ανάλογα). Ωστόσω, τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι το βαρρόα μπορεί να εξελιχθεί υπό ορισμένες συνθήκες και να γίνει πιο ανθεκτικό στο Amitraz. Δεν πρέπει να μας καθησυχάζει το γεγονός ότι έχουμε αργή ανθεκτικοποίηση σε σχέση με τα χρόνια που χρησιμοποιείται το amitraz.

Να σημειωθεί ότι τα πειράματα έγιναν υπό ειδικές συνθήκες (που διευκόλυναν τη μέγιστη δυνατή απορρόφηση του αμιτράζ), οπότε τα αποτελέσματα αυτά δεν έχουν απαραίτητα σχέση με αυτά που θα παρατηρούνταν σε ένα μελισσοκομείο. Τα πράγματα είναι ακόμη πιο σύνθετα και τελικά όπως θα δούμε παρακάτω το βαρρόα μπορεί και αμύνεται με άλλου είδους ανθεκτικότητα.

Η σύσταση του Taktic και ο ρόλος των συστατικών του

Πάμε να δούμε τώρα την περίπτωση του Taktic. Σύμφωνα με την κατασκευάστρια εταιρία η σύσταση ενός λίτρου Taktic είναι η παρακάτω [17]:

• Amitraz 125 g – Δραστική ουσία.
• Nonylphenol ethoxylate (Ethylan KEO) 200 g – Επιφανειοδραστική ουσία.
• Carboidimide (Stabaxol 1) 10,5 g – Σταθεροποιητής – Ρυθμιστής pH.
• «Solvesso 200» στο 1 lt – Βαρύς αρωματικός διαλύτης.

Αρωματικοί Υδρογονάνθρακες (Solvesso 200). Πρόκειται για μίγμα βαριών αρωματικών υδρογονανθράκων. Είναι ένα είδος νάφθας και έχει τη μυρωδιά της ναφθαλίνης. Αποτελείται κυρίως από μεθυλοναφθαλίνια (παράγωγα της ναφθαλίνης) και άλλους κυκλικούς ή αρωματικούς υδρογονάνθρακες. Έχει ελαφρές αναισθητικές ιδιότητες στα θηλαστικά και άγνωστες ενέργειες στα έντομα. Εικάζεται ότι παλαιότερα το taktic είχε έναν πιο τοξικό τύπο Solvesso 200 ο οποίος μάλλον περιείχε ναφθαλίνη. Η ναφθαλίνη είναι ακαρεοκτόνα και έτσι πιθανόν να συνεργούσε με το amitraz. Η ύπαρξη ναφθαλίνης όμως προκαλούσε πόνους στα γεννητικά όργανα των θηλαστικών όταν έρχονταν σε επαφή με το διάλυμα. Υποθέτουμε ότι πριν από κάποια χρόνια η εταιρία άλλαξε τη σύνθεση του taktic, πιθανότατα βάζοντας Solvesso 200 απαλλαγμένο από ναφθαλίνη (Naphthalene-depleted grade/ultra low naphthalene grade). Η σύνθεση διατηρεί τα λιγότερο τοξικά μεθυλοναφθαλίνια, που βέβαια δεν είναι αποτελεσματικά ακαρεοκτόνα. Όπως ήταν επόμενο, η αφαίρεση της ακαρεοκτόνας ναφθαλίνης μείωσε σημαντικά και την ακαρεοκτόνα δράση του taktic.

Stabaxol 1. Είναι σταθεροποιητής που προστατεύει το Amitraz από την υδρόλυση ρυθμίζοντας το pH.

Ethylan KEO Είναι μία επιφανειοδραστική ουσία για να διαλύεται το μίγμα του amitraz στο νερό (λειτουργία παρόμοια με το σαπούνι). Γι’αυτό, κατά τη διάλυση του taktic στο νερό παρατηρούμε ότι το μίγμα αφρίζει. Το Taktic έχει μεγάλη ποσότητα αυτής της ουσίας και αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα υδατικά του διαλύματα έχουν μειωμένη επιφανειακή τάση.

Αυτός είναι ο λόγος που βλέπουμε «ακαριαία» δράση ενάντια στη βαρρόα κατά την ενστάλλαξη με πολύ αραιό διάλυμα Taktic σε νερό, σε σχέση με άλλες μορφές θεραπείας. Με το νερό έχουμε ραγδαία αύξηση της απορρόφησης, τόσο του αμιτράζ, όσο και των αρωματικών υδρογονανθράκων (λόγω του τριχοειδούς φαινομένου). Αυτό βεβαίως υποδηλώνει ότι η μέθοδος είναι δυνατόν να επηρρεάσει τη μέλισσα είτε άμεσα (τα νευροδιαβιβαστικά της συστήματα), είτε να μειώσει την ικανότητά της να μεταβολίζει τις τοξικές ουσίες. Ήδη είναι γνωστό από εργαστηριακά πειράματα ότι η έκθεση σε amitraz μπλοκάρει κάποια βασικά ένζυμα αποτοξικοποίησης της μέλισσας [6]. Δεν είναι απίθανο λοιπόν, η μέθοδος της διαβροχής taktic να είναι πιο τοξική για τη μέλισσα σε σχέση με τις μεθόδους των ταινιών με το λάδι, ειδικά όταν γίνουν ορισμένες επαναλήψεις.

Να τονίσουμε εδώ ότι το σκέτο amitraz χωρίς κάποιο συστατικό-φορέα, είναι άχρηστο για την καταπολέμηση της βαρρόα. Γιαυτό αποτυγχάνουν συχνά οι απόπειρες κατασκευής φαρμάκου χαμηλού κόστους με πρώτη ύλη φθηνή amitraz (που δεν περιέχουν συστατικά όπως αυτά του taktic) .

«Έξυπνο» άκαρι?

Μίλησα με μελισσοκόμους από διάφορες περιοχές και οι παρατηρήσεις που έρχονται δείχνουν οτί το Taktic γίνεται σιγά σιγά λιγότερα αποτελεσματικό. Υπάρχει μια τάση οι μελισσοκόμοι να ανεβάζουν τις δόσεις για να ισοφαρίσουν την έλλειψη αποτελέσματος. Στη συνταγή του taktic με το λάδι υπάρχουν αναφορές οτι χρησιμοποιείται σε δύο και τρείς φορές μεγαλύτερη δόση (!) προκειμένου να δουλέψει ικανοποιητικά κατά του βαρρόα. Ωστόσο αυτή η έλλειψη αποτελέσματικότητας διέφερε από περιοχή σε περιοχή.

Μιας και η βιοχημική ανθεκτικότητα που παρατήρησαν στην Αργεντινή (Maggi et al) και στο Μεξικό (Rodriguez et al) δεν εξηγεί τη μεγάλη έλλειψη αποτελέσματος, η ηθολογικού τύπου ανθεκτικότητα (συμπεριφορική ανθεκτικότητα) μοιάζει να είναι η πιο πιθανή εξήγηση ανθεκτικότητας (ήθος = συνήθεια). Δηλαδή, οι αλλεπάλληλες εφαρμογές taktic έχουν ευνοήσει τον πολλαπλασιασμό στελεχών που εμφανίζουν αμυντικά αντανακλαστικά*. Το βαρρόα ενδέχεται να αντιλαμβάνεται την αλλαγή στο χημικό περιβάλλον της κυψέλης και να προφυλάσσεται σε προστατευμένη θέση κάτω από την κοιλιά της μέλισσας όπου παραμένει ακίνητο.

Ας μην ξεχνάμε ότι το βαρρόα είναι τυφλό και κουφό και βασίζεται στη ‘’χημική’’ αίσθηση, είτε απ’ ευθείας είτε έμμεσα, αντιλαμβανόμενο τις αλλαγές στις φερομόνες της μέλισσας.

Έτσι, προστατεύεται από την έκθεση στο φάρμακο.

(*δεν ξέρω αν μπορούμε να μιλήσουμε για ένστικτα σε ένα τόσο νοητικά απλοικό οργανισμό όπως το βαρρόα, μιλάμε για μια σειρά από ρεφλέξ που καθορίζουν μοτίβα συμπεριφοράς)

Η χαρακτηριστική οσμή του Taktic μπορεί είναι υπεύθυνη γι’ αυτού του είδους τα αντανακλαστικά. Η μυρωδιά των εμποτισμένων ταινιών θα μπορούσε να παίξει το ρόλο του «συναγερμού» για την ύπαρξη «εχθρικού» χημικού περιβάλλοντος. Με τις ταινίες βραδείας αποδέσμευσης (Apivar, Apitraz) η χημική αλλαγή είναι πολύ μικρότερη, δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή κι έτσι το βαρρόα να μην αντιδρά με τον ίδιο αμυντικό τρόπο.

Ίσως με αυτή τη συμπεριφορά το βαρρόα να μπορεί να επιβραδύνει ΚΑΙ το μεταβολισμό του, αλλά αυτό είναι ακόμη μια υπόθεση. Η υπόθεση αυτή βασίζεται στο ότι ο χαμηλότερος μεταβολισμός μεταβολίζει λιγότερη ποσότητα amitraz και άρα γίνεται λιγότερο τοξικό για το άκαρι. Πώς μπορεί ένα άκαρι να έχει αντανακλαστικά με τα οποία επιβραδύνει τον μεταβολισμό του; Με το να παραμένει στην προστατευμένη θέση των κοιλιακών στερνιτών, αλλά να σταματήσει να τρέφεται. Όπως έγινε γνωστό το 2017 από τον Samuel Ramsey [18], το βαρρόα για να τραφεί επάνω σε μια ενήλικη μέλισσα εισχωρεί στο κενό μεταξύ 2 στερνιτών. Διανοίγοντας μια οπή το βαρρόα ρίχνει πεπτικά ένζυμα τα οποία διαλύουν και υγροποιούν τους ιστούς του λιποσώματος. Τα ένζυμα χωνεύουν το λιπόσωμα κι έτσι το βαρρόα τρέφεται ρουφώντας αυτό το έτοιμο θρεπτικό υγρό.

Εδώ θα βρείτε τη μελέτη με ωραίες εικόνες από ηλεκτρονικό μικροσκόπιο [18].

Μια πιθανή συμπεριφορά, λοιπόν, θα μπορούσε να είναι η εξής: Όταν το βαρρόα αντιληφθεί το φάρμακο, μπορεί και παραμένει προστατευμένο μέσα στο στερνίτη της μέλισσας και ταυτόχρονα να επιβραδύνει με απλό τρόπο τον μεταβολισμό του. Στην περίπτωση του tackic, αυτό το αντανακλαστικό ακινησίας θα μπορούσε να κρατήσει 4-5 ημέρες μέχρι να «ξεθυμάνουν» οι ταινίες. Μέχρι ο μελισσοκόμος να αλλάξει την ταινία, το άκαρι θα έχει στη διάθεσή του ένα παράθυρο 1-2 ημερών (με λιγότερη/υποθανατηφόρα συγκέντρωση αμιτράζ) να καταφέρει να μπεί σε κελί με γόνο.

Τα πλεονεκτήματα των σκευασμάτων βραδείας αποδέσμευσης

Οι μελισσοκόμοι αναμένουν ότι ένα ακαρεοκτόνο θα δράσει νευροπαραλυτικά έναντι του βαρρόα και θα το σκοτώσει μέσα σε λίγες ώρες. Κάποιες δημοφιλείς συνταγές μεταξύ μελισσοκόμων βασίζονται σε αυτό το σκεπτικό. Ότι θα βάλουν ένα αυτοσχέδιο σκεύασμα και μετά από ένα εικοσιτετράωρο θα δούν τον πυθμένα της κυψέλης με τεζαρισμένα βαρρόα. Ωστόσω, αυτή η ιδέα δεν συνάδει με τον έμμεσο τρόπο δράσης μιας φορμαμιδίνης, σαν το amitraz. Εξάλλου, τα βασικά νευροδιαβιβαστικά συστήματα στα ακάρεα είναι τα χολιγερνικά, με νευροδιαβιβαστή την ακετυλοχολίνη (σε αυτά δρά το Coumaphos) και όχι της οκτοπαμίνης που επηρρεάζει το amitraz.

Ο τρόπος που δρούν οι ταινίες βραδείας αποδέσμευσης είναι διαφορετικός. Η δόση που απορροφά το βαρρόα δεν αρκεί για να το σκοτώσει. Η μακροπρόθεσμη έκθεση στο amitraz αποδιοργανώνει το νευρικό του σύστημα δημιουργώντας προβλήματα στα αντανακλαστικά και στη συμπεριφορά. Εν τέλει, όλα αυτά τα «σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα» οδηγούν στο να μη μπορεί να αναπαραχθεί το άκαρι και τελικά να πεθαίνει. Είναι χαρακτηριστική, της μακροχρόνιας έκθεσης σε φορμαμιδίνες, η επίδραση στις συμπεριφορικές και τις αντανακλαστικές λειτουργίες [1, 19]. Αυτή είναι μια από τις πρώτες παρατηρήσεις για τις φορμαμιδίνες από τον Robert M Hollingworth που δημοσιεύτηκαν το 1976. Δεν συμβαίνει κάτι αντίστοιχο με τις πυρεθρίνες και τα οργανοφωσφωρικά, τα οποία δεν δείχνουν να προκαλούν τα ίδια σοβαρά προβλήματα αναπαραγωγής όταν δίνονται στις υποθανατηφόρες δόσεις.

Ταινία βραδείας αποδέσμευσης (Από φυλλάδιο του Apivar)

Ένα δεύτερο πλεονέκτημα αυτών των σκευασμάτων σε σχέση με τις αυτοσχέδιες ταινίες Taktic είναι ότι δεν γίνονται αντιληπτές από το βαρρόα (δεν έχουν οσμή κτλ) και έτσι δεν εκδηλώνει τα αμυντικά του αντανακλαστικά (ακινησία στην προστατευμένη θέση).

Αυτοί ειναι οι δύο κύριοι λόγοι που οι ταινίες βραδείας αποδέσμευσης εξακολουθούν να έχουν αποτέλεσμα [11], παρόλο που υπάρχουν ενδείξεις ανθεκτικοποίησης του βαρρόα στο Taktic. Ορισμένοι πολέμιοι των ταινιών βραδείας αποδέσμευσης υποστηρίζουν ότι έτσι το άκαρι θα αποκτήσει αντοχή. Δεν φαίνεται, όμως, ότι έχουν λάβει υπόψιν τους τους μηχανισμούς δράσης του amitraz και απλά κάνουν παραλληλισμούς με την περίπτωση των πυρεθρινών. Η μέχρι τώρα πορεία των πραγμάτων τους διαψεύδει. Αν κρίνουμε από την εκτόξευση των δόσεων Taktic στο διπλάσιο, φαίνεται ότι τελικά αναπτύχθηκε η ανθεκτικότητα στο Taktic παρά στο Apitraz και στο Apivar.

Amitraz και Σύνδρομο Kατάρρευσης (CCD) ?

Στις έρευνες βρέθηκε σημαντική αρνητική επίδραση του Amitraz στα ένζυμα αποτοξικοποίησης. [13, 6]. Ωστόσω πιστεύουμε ότι οι ενδεδειγμένες συγκεντρώσεις amitraz δεν είναι αρκετές για να επηρρεάσουν σημαντικά μια αποικία, πόσο μάλλον να προκαλέσουν κατάρρευση της αποικίας. Αυτό έδειξε στην πράξη ο βιολόγος και μελισσοκόμος Randy Oliver [15]

Σε διεθνές επίπεδο, επιχειρήθηκε να συνδεθεί το Amitraz και άλλα ακαρεοκτόνα με το σύνδρομο κατάρρευσης των μελισσιών. Αυτές οι ενέργειες έγιναν υπό την πίεση της οικολογικής ατζέντας Save the Bees και της ‘’πράσινης’’ χρηματοδότησης [14]. Οι έρευνες εστιάζουν στην ουσία Amitraz αυτή κάθε αυτή, ενώ τείνουν να παραβλέπουν τις εκτός ένδειξης πρακτικές πολλών μελισσοκόμων. Δηλαδή να αγνοούν τις πολλαπλάσιες ποσότητες αρωματικών υδρογονανθράκων που εκτίθενται τα μελίσσια από τις εφαρμογές Taktic σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι επόμενο η νάφθα του Taktic να είναι βαρύτερος παράγοντας τοξικότητας απ’ ότι το ίδιο το amitraz. To amitraz επιπλέον συνεργεί στο μεταβολικό στρές που προκαλεί η νάφθα, αφού όλα δείχνουν ότι μπλοκάρει τα ένζυμα αποτοξικοποίησης (αποτοξίνωσης) της μέλισσας. Πρακτικά, από την ορθή χρήση του Amitraz δεν έχουμε επιπτώσεις στην υγεία των μελισσών [8,15].

Επίλογος

Όσοι επιμένουν στη χρήση του Taktic για λόγους κόστους κτλ πρέπει να δοκιμάσουν κάτι διαφορετικό από το να ανεβάζουν τις δόσεις και να περιμένουν ότι κάτι καλό θα συμβεί…

Για παράδειγμα, θα μπορούσαν να επιστρέψουν στην αρχική συνταγή και ταυτόχρονα να δοκιμάσουν κινητοποίηση της βαρρόα με κάποιο αιθέριο έλαιο. Ή θα μπορούσαν να βρούν κάποιο μέσο επιβράδυνσης της αποδέσμευσης του amitraz έτσι ώστε να μη χρειάζεται η συνεχής ανανέωση των ταινιών, η οποία επιβαρύνει το μελίσσι.

Τα σύνθετα προβλήματα της μελισσοκομίας φαίνεται ότι θα μας απασχολήσουν για πολύ καιρό ακόμη. Πολλά μελισσοκομικά εγχειρήματα τείνουν να γίνουν πλέον μη βιώσιμα. Όχι μόνο λόγω της κατάστασης στην παγκόσμια αγορά μελιού, αλλά και λόγω της μονοκόμματης προσέγγισης στο θέμα της βαρρόα. Η λύση θα βρεθεί μόνο μέσα από την καλή κατανόηση της βιολογίας και των φαρμάκων. Σε επόμενη φάση, τα προβλήματα θα αντιμετωπιστούν με την ενημέρωση και την εκπαίδευση των μελισσοκόμων.

Γιώργος Μήτσικας (Χημικός, Ερασιτέχνης Μελισσοκόμος)Αλεξία Καλαμίδα (Τεχνικός Φαρμάκων-Καλλυντικών)Ιανουάριος 2019

Ευχαριστούμε θερμά όλους τους μελισσοκόμους (επαγγελματίες και ερασιτέχνες) που μοιράστηκαν τις παρατηρήσεις τους. Ειδικές ευχαριστίες στον Χαράλαμπο Βαχλιώτη– επαγγελματία μελισσοκόμο, για τη συμβολή του στη δημιουργία του άρθρου.

Απαγορεύεται η αντιγραφή ή/και η αναδημοσίευση του παρόντος άρθρου ή μέρος αυτού, χωρίς την αναγραφή του ονόματος των συντακτών, καθώς και του ιστολογίου/ιστότοπου melissosfaira

Πηγή https://melissosfaira.wordpress.com/

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΣΧΟΛΙΑ

1. Προκύπτει από την έρευνα του Hollingworth για τις φορμαμιδίνες το 1976. Η ενεργοποίηση γίνεται μέσω της μεταβολικής διαδικασίας της Ν απομεθυλίωσης. Hollingworth, R. M. «Chemistry, biological activity, and uses of formamidine pesticides.» Environmental Health Perspectives 14 (1976): 57-69.
2. Evans, Peter D., and Julian D. Gee. «Action of formamidine pesticides on octopamine receptors.» Nature 287.5777 (1980): 60.
3. Farooqui, Tahira. «Review of octopamine in insect nervous systems.» Open Access Insect Physiol 4 (2012): 1-17.
4. Αναλυτική μελέτη για τον μηχανισμό σε οργανισμούς επιβεβαίωσε ότι η κύρια δράση του φαρμάκου είναι στους υποδοχείς Οκτοπαμίνης. Kita, Tomo, et al. «Amitraz and its metabolite differentially activate α‐and β‐adrenergic‐like octopamine receptors.» Pest management science 73.5 (2017): 984-990.
5. Hillier, Neil Kirk, Elisabeth H. Frost, and Dave Shutler. «Fate of dermally applied miticides fluvalinate and amitraz within honey bee (Hymenoptera: Apidae) bodies.» Journal of economic entomology 106.2 (2013): 558-565.
6. Johnson RM, Dahlgren L, Siegfried BD, Ellis MD (2013) Acaricide, Fungicide and Drug Interactions in Honey Bees (Apis mellifera). PLoS ONE 8(1): e54092. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0054092 Published: January 29, 2013
7. To amitraz επηρρεάζει την καρδιά της μέλισσας. Το DMPF είναι ακόμη πιο επιδραστικό. Η μελέτη για τη καρδιακή επιδραση του amitraz είναι η ακόλουθη: Papaefthimiou, Chrisovalantis, Alexandros Papachristoforou, and George Theophilidis. «Biphasic responses of the honeybee heart to nanomolar concentrations of amitraz.» Pesticide biochemistry and physiology 107.1 (2013): 132-137.
8. Rix, Rachel R., and G. Christopher Cutler. «Acute exposure to worst-case concentrations of amitraz does not affect honey bee learning, short-term memory, or hemolymph octopamine levels.» Journal of economic entomology 110.1 (2016): 127-132.
9. Maggi, Matías D., et al. «Resistance phenomena to amitraz from populations of the ectoparasitic mite Varroa destructor of Argentina.» Parasitology research 107.5 (2010): 1189-1192.
10. Rodríguez-Dehaibes, Sóstenes R., et al. «Resistance to amitraz and flumethrin in Varroa destructor populations from Veracruz, Mexico.» Journal of Apicultural Research 44.3 (2005): 124-125.
11. Semkiw, Piotr, Piotr Skubida, and Krystyna Pohorecka. «The amitraz strips efficacy in control of Varroa destructor after many years application of amitraz in apiaries.» Journal of Apicultural Science 57.1 (2013): 107-121.
12. O’Neal, Scott T., et al. «Amitraz and its metabolite modulate honey bee cardiac function and tolerance to viral infection.» Journal of invertebrate pathology 149 (2017): 119-126.
13. Φανη Χατζηνα, .Λεωνιδας Χαριστος, .Φατμα Χασαν, .Σοφια Κουμασιδου, Αθανασιος Παπαδοπουλος. ‘’Επιπτώσεις χημικών ουσιών (Φυτοφαρμάκων και Μελισσοφαρμάκων) σε ομάδες πρωτεινών της μέλισσας-δείκτες καταπόνησης του οργανισμού’’. 2^ο Πανελλήνιο Συνέδριο Επαγγελματικής Μελισσοκομίας, (Ιωάννινα 2017)
14. Randy Oliver. ‘’Amitraz: Red Flags Or Red Herrings? ‘’American Bee Journal, October 2014 http://scientificbeekeeping.com/amitraz-red-flags-or-red-herrings/
15. Randy Oliver. “No Negative Effect From Extended Exposure To Amitraz”. American Bee Journal, July 2015. http://scientificbeekeeping.com/no-negative-effect-from-extended-exposure-to-amitraz/
16. AMICEL VARROA SUMMARY OF PRODUCT CHARACTERISTICS
17. Ελέγχθηκαν τα Technical Data Sheets από τα ακόλουθα χημικά: Nonylphenol ethoxylate (Ethylan KEO), Stabaxol 1 και Solvesso 200.
18. Varroa destructor feeds primarily on honey bee fat body tissue and not hemolymph Samuel D. Ramsey, Ronald Ochoa, Gary Bauchan, Connor Gulbronson, Joseph D. Mowery, Allen Cohen, David Lim, Judith Joklik, Joseph M. Cicero, James D. Ellis, David Hawthorne, Dennis vanEngelsdorp Proceedings of the National Academy of Sciences Jan 2019, 116 (5) 1792-1801; DOI: 10.1073/pnas.1818371116
19. Haynes, Kenneth F. «Sublethal effects of neurotoxic insecticides on insect behavior.» Annual review of entomology 33.1 (1988): 149-168.