Μελισσοκομικοί Χειρισμοί Μαρτίου

Μελισσοκομικοί Χειρισμοί Μαρτίου

«Τον Μάρτη μετράνε τα μελίσσια»

Η σοφή αυτή κουβέντα που λέγεται στο Βάβδο, το όμορφο χωριό της ορεινής Χαλκιδικής, δείχνει ότι ο μήνας Μάρτιος είναι σημείο καμπής στην εξέλιξη ενός μελισσοκομείου μέσα στο έτος. Ο Μάρτιος είναι ένας μήνας με μεγάλη αστάθεια, όσον αφορά τα κλιματολογικά φαινόμενα. Σχεδόν κάθε χρόνο στη διάρκεια αυτού του μήνα σημειώνονται σε πολλά μέρη της χώρας μας, θερμοκρασίες κάτω του μηδενός, μερικές φορές ισχυροί παγετοί, που έχουν καταστρεπτική επίδραση στα ήδη ανθισμένα οπωροφόρα δένδρα. Ταυτόχρονα στη διάρκεια της ημέρας οι ανώτερες θερμοκρασίες φθάνουν και ξεπερνούν τους 20ο C, ιδιαίτερα στις νότιες ζεστές περιοχές, όπου τα διαστήματα με ευνοϊκές θερμοκρασίες για την εργασία των μελισσών, είναι μεγάλα.

Παρά τις μεγάλες αυτές διακυμάνσεις και την διαφοροποίηση όσον αφορά τις συνθήκες ανάπτυξης των μελισσιών, ο Μάρτιος θεωρείται για τη μελισσοκομία όλης της χώρας μας, ο πρώτος μήνας του έτους με σταθερή άνοδο της δυναμικότητας του μελισσιού, που δύσκολα ανακόπτεται μέχρι να πλησιάσουμε στη περίοδο εκμετάλλευσης της πρώτης κύριας ανθοφορίας.

Οι απώλειες του χειμώνα τελειώνουν με τον προηγούμενο μήνα και από τώρα και ύστερα, αφού μετρήσουμε τα μελίσσια, μπορούμε να υπολογίσουμε την αύξηση του αριθμού στην οποία θα προχωρήσουμε τον επόμενο μήνα. Ανάλογη περίπου είναι και η εξέλιξη του πληθυσμού των μελισσιών κάθε σμήνους. Στα τέλη Φεβρουαρίου αρχές Μαρτίου βρίσκεται στο χαμηλότερο σημείο, μια κρίσιμη περίοδος για το μελίσσι, στη συνέχεια όμως αυξάνει εντυπωσιακά, μέχρι τα μέσα Μαΐου, οπότε και φθάνει στην υψηλότερη τιμή του.

Οι επισκέψεις του μελισσοκόμου στο μελισσοκομείο, γίνονται πιο τακτικές.

• Πρέπει να είναι έτοιμος και ενήμερος για την κατάσταση κάθε μελισσιού και να προσθέτει κηρήθρες έγκαιρα, να προλαμβάνει τη γρήγορη ανάπτυξη των σμηνών.

• Να ελέγχει τακτικά για την εκδήλωση συμπτωμάτων ασθενειών. Εκτός από τη Βαρρόα και τη Νοσεμίαση, αυτόν τον μήνα προσέχουμε για την εμφάνιση της ευρωπαϊκής σηψηγονίας καθώς και της ασκοσφαίρωσης. Τα μελίσσια που θα παρουσιάσουν ασθένειες του γόνου τα απομονώνουμε και φυσικά τα αποκλείουμε από οποιοδήποτε πρόγραμμα αύξησης, βασιλοτροφίας κλπ.

• Εάν σκοπεύουμε να κάνουμε βασιλοτροφία τον Απρίλιο, πρέπει από τον Μάρτιο να διαλέξουμε τα μελίσσια, στα οποία θα δώσουμε πλαίσια χωρίς φύλλο κηρήθρας, για την εκτροφή κηφήνων. Υπενθυμίζεται ότι, οι κηφήνες πρέπει να προηγηθούν κατά 20 περίπου μέρες των βασιλισσών (με αφετηρία τη γέννηση του αυγού) ώστε να συμπέσει χρονικά η ωριμότητά τους για γονιμοποίηση. Τα πλαίσια αυτά με κηφηνοκελιά το Μάιο μπορεί να χρησιμοποιηθούν σαν παγίδες της Βαρρόα, να καταστραφούν. Είναι μια καλή μέθοδος ελέγχου τη Βαρρόα, χωρίς φάρμακα.

• Η πρόληψη της σμηνουργίας σε ορισμένα πρώιμα μέρη της χώρας μας ξεκινά από το Μάρτιο. Νέα βασίλισσα, καινούργιες κηρήθρες, διαθέσιμος χώρος για την ανάπτυξη σμήνους, καλός αερισμός περιορίζουν την εκδήλωση του φυσικού αυτού φαινομένου.

• Από τον Μάρτιο ξεκινά η συρμάτωση των πλαισίων και η εισαγωγή φύλλων κηρήθρας στα μελίσσια.

ΣΥΡΜΑΤΩΣΗ ΤΩΝ ΠΛΑΙΣΙΩΝ ΚΑΙ ΦΥΛΛΑ ΚΗΡΗΘΡΑΣ

Η συρμάτωση των πλαισίων, το δέσιμο και το πέρασμα των φύλλων κηρήθρας δεν είναι δύσκολη δουλειά, μπορεί να γίνει απ’ όλα τα μέλη της οικογένειας του μελισσοκόμου, εκτός ίσως του δεσίματος που απαιτεί σχετική μυϊκή δύναμη, συνήθως στο σπίτι ή στην αποθήκη, με σχετική άνεση και γίνεται κατά κανόνα την άνοιξη ή αρχές καλοκαιριού, τότε που τα μελίσσια «δουλεύουν», αυξάνονται, ο «μελισσοκομικός πυρετός» του μελισσοκόμου είναι στα ύψη του, γεγονός που την καθιστά ευχάριστη εργασία. Στην νομαδική επαγγελματική μελισσοκομία δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ο μελισσοκόμος αιφνιδιάζεται, επισκεπτόμενος μετά από μέρες τα μελίσσια και ανακαλύπτει ότι, τα περισσότερα έχουν αρχίζει να κτίζουν κεριά πέρα από το τελευταίο τελάρο (σφήνες, γλώσσες, καλοπορέματα κλπ), υποχρεώνεται εκ των πραγμάτων να δέσει και να περάσει φύλλα στην ύπαιθρο σε μεγάλους αριθμούς ημερησίως. Η εργασία α’ αυτή την περίπτωση γίνεται πολύ κοπιαστική, η ανταμοιβή όμως είναι μεγαλύτερη, μέσα σε μια μέρα τα φύλλα κηρήθρας διαμορφώνονται σε κτισμένες κηρήθρες , οι πρώτες σταγόνες από φρεσκοκομιζόμενο νέκταρ κάνουν την εμφάνισή τους και η βασίλισσα έχει γεννήσει αυγά στα περισσότερα κελιά. Η εμπειρία, η ταχύτητα εργασίας (γιατί πάντα υπάρχει κίνδυνος να σταματήσει η ανθοφορία και να χαθεί η ευκαιρία), αλλά προπαντός η προετοιμασία, βοηθούν τον επαγγελματία μελισσοκόμο, ν’ αντεπεξέλθει στην επιτακτική αυτή βασική εργασία.

Για τους νεότερους μελισσοκόμους, αλλά και γι’ αυτούς από τους έμπειρους, αναφέρονται τα παρακάτω σχετικά:

Α) απαραίτητα υλικά

Β) προετοιμασία

Γ) δέσιμο

Δ) πέρασμα των φύλλων κηρήθρας

Ε) σωστή τοποθέτηση των φύλλων

Υλικά και εργαλεία

Πλαίσια ή τελάρα. Το πλαίσιο της κυψέλης Langstroth (Λάνγκστροθ) φέρει αυλάκι στο κάτω μέρος του κηρηθροφορέα (επάνω οριζόντιο ξύλο) και ορθοστάτες (τα δύο κάθετα ξύλα) με τέσσαρες τρύπες ισομετρικές, (αν φέρουμε κοντά τους δύο ορθοστάτες θα συμπέσουν οι τρύπες από όπου θα περάσει το σύρμα). Γίνεται από ξύλο καλής ποιότητας, συνήθως πεύκο, για ν’ αντέχουν, να μη παραμορφώνονται (σκεβρώνουν) και να μην είναι τόσο μαλακό ώστε να σκίζεται όταν θα τεντώσουμε το σύρμα.

Σύρμα. Το σύρμα πρέπει να είναι ανοξείδωτο, ανθεκτικό και ιδιαίτερα μαλακό. Κατάλληλο σύρμα είναι το Νο 60. Πιο λεπτό έχει μικρότερη αντοχή και πληγώνει τα χέρια, ενώ πιο χονδρό είναι εμπόδιο στο κτίσιμο των κηρήθρων. Ατσαλόσυρμα, έστω και σε κάποιο βαθμό, είναι ακατάλληλο.

Φύλλα κηρήθρας. Τα φύλλα κηρήθρας να κατασκευάζονται από φυσικό κερί μέλισσας και να ζυγίζουν από 60 – 80 γραμμάρια. Φυσικά τα βαρύτερα είναι ακριβότερα, αλλά καταλληλότερα γιατί έχουν μεγαλύτερο πάχος και τα σύρματα ενσωματώνονται μέσα στο κερί.

Εργαλεία. Μία πένσα και κόφτης για να κόβουμε τις άκρες του σύρματος ώστε να μην πληγώνουν το κερί και τα χέρια, είναι αρκετά για το συρμάτωμα. Για το πέρασμα των φύλλων κηρήθρας χρησιμοποιούμε ηλεκτρικό ρεύμα με τη βοήθεια 2 καλωδίων που είτε ενώνονται με τους πόλους της μπαταρίας του αυτοκινήτου (στην ύπαιθρο) είτε βγαίνουν από μετασχηματιστή που δίνει ρεύμα 15 – 25 Volt (είσοδος 220 Volt – έξοδος 15 – 25 Volt ).

Προετοιμασία. Η προετοιμασία είναι σκόπιμη και χρήσιμη σε όλους τους μελισσοκόμους, για όσους όμως διατηρούν μεγάλο αριθμό μελισσιών, είναι απαραίτητη. Η προμήθεια σύρματος και φύλλων κηρήθρας γίνεται νωρίς όταν ακόμη δεν τα χρειαζόμαστε. Το σύρμα ξετυλίγεται από την «κουλούρα» όπως την αγοράζουμε και κόβεται σε κομμάτια κατάλληλου μήκους που ταιριάζει στο δέσιμο που κάνει κάθε μελισσοκόμος. Ένας πρακτικός τρόπος ξετυλίγματος και κοπής είναι να τοποθετήσουμε δύο σίδερα ή καρφιά στο πάτωμα ή στον τοίχο της αποθήκης σε απόσταση, όση θέλουμε να είναι το σύρμα για κάθε πλαίσιο και ξετυλίγουμε το σύρμα περιφέροντας το από το ένα σίδερο στο άλλο, με προσοχή να μη «στρίψει», γιατί σ’ εκείνο το σημείο θα κοπεί στο συρμάτωμα. 

Στη συνέχεια δένουμε τη δέσμη σύρματος που έχει δημιουργηθεί σε 3 – 4 σημεία σφιχτά και κόβουμε τα σύρματα στα σημεία που γυρίζουν στα καρφιά. Με αυτόν τον τρόπο τραβώντας τη μια άκρη ενός σύρματος βγαίνει χωρίς να μπλεχτεί με τα υπόλοιπα. Τα σύρματα περνιούνται στα πλαίσια χωρίς να τα δέσουμε. Τα πλαίσια, εάν χρησιμοποιούνται πρώτη φορά ελέγχονται να είναι σωστά καρφωμένα και ίσια. Εάν ο κηρηθροφορέας είναι σκεβρωμένος (συμβαίνει κι αυτό), αντικαθίσταται ή δεν χρησιμοποιείται καθόλου το πλαίσιο, διαφορετικά αργότερα θα μας είναι συνεχώς εμπόδιο μέσα στο μελίσσι. Πλαίσια που έχουν χρησιμοποιηθεί βράζονται και καθαρίζονται καλά, ιδιαίτερα στο αυλάκι και στις γωνίες.

Το δέσιμο του σύρματος. Στο δέσιμο πρέπει να προσέξουμε μερικά σημεία:

1. εάν κοπεί το σύρμα δεν το ενώνουμε, το αντικαθιστούμε.

2. στην πλευρά που αρχίζουμε το δέσιμο, στην ίδια πλευρά τελειώνουμε και δένουμε την άλλη άκρη.

3. τα σύρματα πρέπει να είναι καλά τεντωμένα, «τεζαρισμένα». Ιδιαίτερα το πρώτο σύρμα, από πάνω, που δέχεται και τη μεγαλύτερη πίεση από το βάρος του μελιού στα «στεφανώματα». Χαλαρό σύρμα έχει ως συνέπεια την παραμόρφωση της κηρήθρας και κελιά ακατάλληλα για την εκτροφή εργατικού γόνου. 

Ο κάθε μελισσοκόμος έχει το δικό του τρόπο δεσίματος, ένα πολύ καλό όμως δέσιμο είναι αυτό που, εκτός των άλλων, δένει μεταξύ τους τα ξύλα του τελάρου στις τέσσαρες γωνίες. Με αυτόν τον τρόπο το πλαίσιο γίνεται στερεό, αντέχει στη δύναμη που απαιτείται για να ξεκολλήσει από τα τοιχώματα ή τον πυθμένα της κυψέλης καθώς και στις συνήθεις ταλαιπωρίες από τους μελισσοκομικούς χειρισμούς για αρκετά χρόνια. Το μήκος του σύρματος που απαιτείται είναι 2,80 μέτρα για ένα πλαίσιο.

Το πέρασμα των φύλλων κηρήθρας. Η εφαρμογή των φύλλων κηρήθρας στο έτοιμο συρματωμένο και δεμένο πλαίσιο γίνεται την ίδια μέρα. Αν το καθυστερήσουμε μπορεί τα σύρματα να χαλαρώσουν, ενώ εάν εφαρμοσθεί σωστά (όλα τα σύρματα να «χαθούν» μέσα στο κερί) αφ’ ενός το κερί κρατά τεζαρισμένο το σύρμα, αφ’ ετέρου η χρησιμοποίησή του στο μελίσσι μπορεί να καθυστερήσει αρκετό καιρό, αρκεί να το διατηρήσουμε σε σκιερό και δροσερό μέρος. Η τεχνική είναι απλή, (την αναφέρουμε για τους νέους μελισσοκόμους). Ακουμπάμε για ελάχιστα δευτερόλεπτα τους ακροδέκτες των καλωδίων (από μετασχηματιστή ή μπαταρία) στις δύο άκρες του σύρματος στα σημεία όπου αυτό τυλίγεται γύρω από τον ορθοστάτη για να δεθεί. Προηγουμένως έχουμε τοποθετήσει καλά το φύλλο μέσα στο αυλάκι του κηρηθροφορέα και φροντίζουμε το κερί να έρχεται σ’ επαφή σε όλο το μήκος των 4 συρμάτων. Κάποια προσοχή χρειάζεται να μην ακουμπήσουν μεταξύ τους ή πολύ κοντά στο σύρμα οι ακροδέκτες, γιατί θα γίνει «σώμα» και μπορεί να πάθει βλάβη ο μετασχηματιστής.

Σωστή τοποθέτηση των φύλλων κηρήθρας στο μελίσσι

• Πρωταρχικής σημασίας είναι η τοποθέτηση (εισαγωγή) του φύλλου στο μελίσσι, στην ώρα του, τότε που κτίζουν, πλέκουν οι μέλισσες κεριά. Το φύλλο σ’ αυτήν την περίπτωση κτίζεται μονομιάς, ομοιόμορφα, ενώ αν τοποθετηθεί μερικές μέρες πιο μπροστά οι μέλισσες το «γυαλίζουν», τα’ αποτυπώματα δηλαδή των εξαγωνικών κελιών μόλις διακρίνονται, μ αποτέλεσμα το ακανόνιστο κτίσιμο.

• Δεύτερος κανόνας, χωρίς εξαιρέσεις, δεν τοποθετούμε ποτέ φύλλο στη μέση της γονοφωλιάς. Κάτι τέτοιο μερικές φορές το μελίσσι το ξεπερνάει ανώδυνα, όμως αυτό δεν το γνωρίζουμε εκ των προτέρων και δεν διακινδυνεύουμε την πιθανότητα να μείνει εμπόδιο στην συνοχή του σμήνους ένα άκτιστο φύλλο.

• Η σωστή θέση του φύλλου είναι μετά το τελευταίο πλαίσιο του γόνου που συνήθως έχει αυγά και γύρη, εάν πέρα απ’ αυτό υπάρχει κι άλλο πλαίσιο (με μέλι) που καλύπτουν οι μέλισσες, τόσο το καλύτερο, το φύλλο θα κτισθεί κι από τις δύο πλευρές κανονικά.

• Εάν το μελίσσι είναι συμπληρωμένο και τα κεράκια επάνω στα πλαίσια, τα «ξασπρίσματα», μας δείχνουν ότι η ανθοφορία είναι πετυχημένη και η φωλιά δεν χωρά άλλο το μελίσσι, που αναπτύσσεται πολύ γρήγορα, τότε εφ’ όσον έχουμε, τοποθετούμε ορόφους με κτισμένες κηρήθρες. Στην περίπτωση που δεν έχουμε ή δε θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε κτισμένες κηρήθρες, σπάνια (πρέπει να είναι πολύ καλή η ανθοφορία) χρησιμοποιούμε ολόκληρο όροφο με φύλλα. Συχνά είναι πιο πρακτικό να τοποθετούμε δύο φύλλα στις θέσεις 2 και 9 της φωλιάς τις κτισμένες κηρήθρες (που έχουν στις περισσότερες περιπτώσεις μέλι και γύρη) τις ανεβάζουμε στον όροφο (σε μια πλευρά) και ανάμεσά τους τοποθετούμε ένα τρίτο φύλλο. Σε μερικές μέρες που θα κτισθούν οι κηρήθρες, τοποθετούμε άλλες δύο στον όροφο πλέον και ούτω καθ’ εξής, μέχρις όταν συμπληρωθεί.

Αντικατάσταση των προβληματικών κυψελών

Τον προηγούμενο μήνα, στην αποθήκη, είχαμε επισκευάσει τις άδειες κυψέλες ή βάψαμε και εξοπλίσαμε τις καινούργιες που προμηθευτήκαμε. Τώρα με την άνοδο της θερμοκρασίας, ήρθε η ώρα να αντικαταστήσουμε όσες έχουν φθαρεί καθ’ οιονδήποτε τρόπο. Διαλέγουμε μέρες ηλιόλουστες και ζεστές ώρες της ημέρας γι’ αυτή τη δουλειά, που πρέπει να γίνεται με προσεκτικές αλλά γρήγορες κινήσεις, για το φόβο να μην κρυώσει ο γόνος, να μη τραυματισθεί η βασίλισσα, να μη προκληθεί λεηλασία.

Ανθοφορίες του Μαρτίου

Ο Μάρτης είναι σχετικά πλούσιος σε ανθοφορίες. Αρκετά οπωροφόρα δένδρα ξεκινούν την άνθιση τον μήνα αυτόν, όπως η ροδακινιά, ενώ άλλα συνεχίζουν την άνθισή τους από τον προηγούμενο μήνα, όπως η βερικοκιά και η αμυγδαλιά. Το δενδρολίβανο, το φασκόμηλο, η άγρια λεβάντα, από τα αρωματικά φυτά, είναι ιδιαίτερα χρήσιμα για το νέκταρ τους, όπως και η κουτσουπιά, η λαψάνα, η μολόχα, η ξυνίδα, ο ασφόδελος. Σημαντικό φυτό, όπου υπάρχει, είναι η ανοιξιάτικη κουμαριά. Η δάφνη προσφέρει στις μέλισσες γύρη όπως και τα όψιμα κυπαρίσσια. Η μελιτοέκκριση του πεύκου, όμως, αυτόν το μήνα είναι πολύ εντυπωσιακή. Το ευμετάβλητο του κλίματος και οι μικρές ακόμη δυνατότητες των μελισσιών, δεν επιτρέπουν την αξιοποίησή της, με αποτέλεσμα μεγάλες ποσότητες μελιού να μένουν ανεκμετάλλευτες. Στην περίπτωση που ένας μελισσοκόμος έχει δυνατά μελίσσια, με ανανεωμένο πληθυσμό μελισσών, συνιστάται να μεταφερθεί στο πεύκο από τα μέσα Φεβρουαρίου ακόμη. Υπάρχει η δυνατότητα παραγωγής μελικηριδίων (σεξιόν) τον Μάρτιο και το πρώτο 15ήμερο του Απριλίου.

Δημήτρης Τσέλλιος

Γεωπόνος Αναπληρωτής Ερευνητής ΕΘΙΑΓΕ

Διευθυντής Ινστιτούτου Μελισσοκομίας