Οι αόρατοι, από τα μάτια των μη ειδικών, πόροι που υπάρχουν εντός των δασικών οικοσυστημάτων δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς ούτε έχει γίνει κάποια οικονομική εκτίμησή τους, δηλαδή πόσο συνεισφέρουν στην Εθνική, Οικονομία. Τέτοιοι πόροι είναι τουλάχιστον δυο, οι μελισσοκομικοί πόροι (μέλι, γύρη, κ.λπ.) και οι υδατικοί πόροι (η παραγωγή κυρίως πόσιμου νερού).
Παρακάτω θα αναφερθούν λίγα στοιχεία από την συνεργασία του εντόμου Marchalina hellenica, της πεύκης και της μέλισσας από την οποία παράγεται το πευκόμελο.
1. Το έντομο (κοκκοειδές) Marchalina hellenica, ή «εργάτης» του πεύκου έχει χρώμα κίτρινο μήκος 8-9 χιλ., πλάτος 3-3,5 χιλ., δύο σειρές πόδια και δεν έχει πτερά .Το άρρεν είναι άγνωστο. Το θηλυκό ζει στις σχισμές του φλοιού (κορμού και κλάδων) των πεύκων (Χαλεπίου, Τραχείας, Κουκουναριάς) και τρέφεται από τους χυμούς των δένδρων τους οποίους απομυζά με το μακρύ σαν στιλέτο ρύγχος του στόματός του. Για την προφύλαξή του από διάφορους εχθρούς εγκρίνει μια ουσία βαμβακώδους υφής την λεγόμενη «βαμβακιά». Την άνοιξη, Απρίλιο – αρχές Μαΐου, αρχίζει μια ελάχιστων ημερών περιπλάνηση του πάνω στα δένδρα, κάτω από αυτά αλλά και στα γειτονικά όπου επιλέγει κατάλληλες θέσεις και μεταμορφώνεται σε ωόσακκο ο οποίος περιέχει (με παρθενογέννεση) 200-300 αυγά τα οποία καλύπτονται με βαμβακιά για προστασία. Κατά έτος υπάρχει μια μόνο γενεά (;).
Τα έντομο Marcalina hellenica και η πεύκη, εδώ και μερικά εκατομμύρια χρόνια, συμβιώνουν ως παράσιτο και ξενιστής χωρίς να έχουν αναφερθεί ή παρατηρηθεί από τους δασικούς της πράξης ή τους ρητινοσυλλέκτες ή τους μελισσοκόμους ή να αναφέρεται στην βιβλιογραφία επιπτώσεις από αυτόν τον παρασιτισμό.
Άριστος βιότοπος του εντόμου είναι η Βόρεια Εύβοια, η Χαλκιδική, η Θάσος, η Ρόδος, κλπ, περιοχές που χαρακτηρίζονται από ήπιο χειμώνα, δροσερό καλοκαίρι και με μεγάλη σχετική υγρασία, Η εξάπλωσή του είναι βραδεία αφού δεν έχει πτερά και περπατάει σε μικρές αποστάσεις. Η πορεία του παρεμποδίζεται από άγονες – γυμνές εκτάσεις, ρέματα, τεχνικά έργα (δρόμοι, αντιπυρικές ζώνες), από αγροτικές εκτάσεις, κλπ. Καταστρέφεται και οπισθοχωρεί από τις δασικές πυρκαγιές. Η διαδικασία εξάπλωσης δεν έχει μελετηθεί επαρκώς και ενδεχομένως να συμβάλλουν σε αυτή και άλλα έντομα ή πτηνά.
Οι φυσικοί παράγοντες που δρουν ανασταλτικά στην εξάπλωσή του είναι:
→ Η χαμηλή – ξαφνική πτώση της θερμοκρασίας του αέρα που μπορεί να συμβεί το πρώτο 15νθήμερο Απριλίου, εποχή που εγκαταλείπει την βαμβακάδα και αρχίζει την περιπλάνησή του.
→ Γενικά η ακτινοβολία του ήλιου.
→ Η υψηλή θερμοκρασία του αέρα. Εκτιμούμε ότι η θερμοκρασία 38-42ο C το θανατώνει. Η θερμοκρασία αυτή πρέπει να συνδυασθεί με κατάλληλη σχετική υγρασία και θερμοκρασία της νύκτας. Εκτιμούμε ότι ο θάνατος προέρχεται από ασιτία γιατί προφανώς με την ζέστη αποσύρει το ρύγχος από το ξύλο του δένδρου. Ομοίως, οι υψηλές θερμοκρασίες την περίοδο που βρίσκεται σε νεαρό στάδιο μετά την επώασή του δυσκολεύουν την επιβίωσή του.
→ Ενδεχομένως οι χειμερινές, πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, επηρεάζουν την επιβίωσή του.
Βεβαίως και υπάρχουν πολλοί ζωικοί εχθροί του, όπως διάφορα πτηνά (σπουργίτια, κ.λπ.), έντομα και αρπακτικά που προσβάλλουν τις αποικίες των αυγών του αλλά και τα ενήλικα άτομα. Από παρατηρήσεις του υποφαινομένου, ο κυριότερος εχθρός του «Εργάτη» είναι οι σφήκες οι οποίες κυριολεκτικά τον αποδεκατίζουν όταν αυτές υπάρχουν σε μεγάλη έξαρση.
Ομοίως και διάφορα μερμήγκια, κυρίως ένα είδος με μεγάλο σώμα κόκκινου χρώματος .
Ο συνδυασμός των ανωτέρω παραγόντων αλλά και άλλων που διαφεύγουν των παρατηρήσεων μας, όπως μύκητες, ιοί, κ.λπ., έχει σαν αποτέλεσμα τον 7ετή κύκλο αύξησης των πληθυσμών του εντόμου που έχει σχέση με τα δροσερά καλοκαίρια .
Έχει παρατηρηθεί ότι στα πευκόδεντρα επί των οποίων υπάρχει ο «εργάτης» δεν παρατηρείται πιτυοκάμπη ή παρατηρείται σπάνια. Πιθανώς από το μελίτωμα του «εργάτη» να τρέφονται διάφορα άλλα έντομα και αρπακτικά, τα οποία είναι εχθροί της πιτυοκάμπης την οποία διατηρούν σε χαμηλούς πληθυσμούς. Ένας τέτοιος εχθρός πιθανολογείται ότι είναι οι σφήκες, οι οποίες τους μήνες Σεπτέμβριο – Οκτώβριο επισκεπτόμενες τα πεύκα για την ανεύρεση μελιτώματος συναντούν και καταβροχθίζουν τα μόλις γεννηθέντα αυγά της πιτυοκάμπης με συνέπεια την μείωση του πληθυσμού της.
Αυτή πιθανολογείται ότι είναι η αιτία των περιορισμένων προσβολών της πιτυοκάμπης στα φυσικά πευκοδάση όπου υπάρχει, ο «εργάτης» και των μεγάλων προσβολών στις αναδασώσεις της πεύκης όπου και απουσιάζει. Όπως πχ στο τεχνητό δάσος Μοσχοποδίου Θήβας όπου στις περιοχές που έχει εισαχθεί ο ΄«εργάτης» έχουμε μικρότερες προσβολές πιτυοκάμπης ενώ εκεί που δεν υπάρχει έχουμε μεγαλύτερες με τα γνωστά αποτελέσματα .
Άρα η συνύπαρξη των δυο αυτών εντόμων στο πευκοδάσος επιφέρει καλύτερη οικολογική ισορροπία και το οικοσύστημα γίνεται περισσότερο σταθερό.
2. Όπως είναι γνωστό, το έντομο Marchalina hellenica παράγει μελίτωμα το οποίο συλλέγουν οι μέλισσες και παράγουν μέλι, το λεγόμενο πευκόμελο. Βέβαια το μελίτωμα αυτό αποτελεί τροφή για πολλούς άλλους ενοίκους του πευκοδάσους, κυρίως εντόμων, και αποτελεί μια από τις λίγες τροφικές αλυσίδες της πανίδας που υπάρχει στα πευκοδάση. Το πευκόμελο έχει ποικιλία χρωμάτων από πορτοκαλέρυθρο μέχρι σκούρο καφέ και ο χρωματισμός εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Είναι λεπτόρρευστο με χαρακτηριστικό άρωμα, δεν κρυσταλλώνει ή αυτό γίνεται βραδέως ανάλογα με τις προσμίξεις του με άλλα μέλια. Είναι πλούσιο σε υδατάνθρακες, περίπου 78% (ιμβερτοσάκχαρα, σακχαρόζη), με ελάχιστη ποσότητα πρωτεϊνών, πλούσιο σε αμινοξέα, έχουν καταμετρηθεί τουλάχιστον 19 (λυσίνη, προλίνη, ισολευκίνη, κλπ), πλούσιο σε μεταλλικά άλατα πολλών στοιχείων (Κ, S, CL, Na, Fe, κλπ) πλούσιο σε ένζυμα (αμυλάση, ιμβερτάση, καταλάση, κλπ) ομοίως σε βιταμίνες (Β, Β6, C, D, κλπ) και με απροσδιόριστες αρωματικές – χρωστικές ουσίες και λιπαρά. Σύμφωνα με τους διαιτολόγους, είναι αρίστης ποιότητας, φυσικό τρόφιμο για τον άνθρωπο αφού παράγεται και συλλέγεται εντός πευκοδασών και εφ όσον τηρηθούν οι κανόνες βιολογικής μελισσοκομίας είναι άριστο φυσικό βιολογικό προϊόν. Συλλέγεται κυρίως το φθινόπωρο και ανάλογα με την δυναμικότητα των μελισσών, την περιοχή, τους κατάλληλους μελισσοκομικούς χειρισμούς και η ποσότητα ανά κυψέλη μπορεί και φθάσει τα 25 Kgr.
Στη χώρα μας «η παραγωγή μελιού κυμαίνεται ετησίως από 10.000 έως 14.000 τόνους. Το παραγόμενο μέλι, διακρίνεται σε δυο μεγάλες κατηγορίες, στο μέλι από νέκταρ και το μέλι από μελιτώματα. Στην πρώτη κατηγορία συγκαταλέγονται τα διάφορα ανθόμελα (θυμαριού, πορτοκαλιάς, βαμβακιού, ερείκης, καστανιάς, ηλίανθου, κλπ) ενώ στην δεύτερη συγκαταλέγονται τα δασόμελα (πεύκου, ελάτης, βαλανιδιάς, κ.λπ.). Οι μεγάλες ποσότητες προέρχονται από το πεύκο (55-60%), το έλατο 5% και το θυμάρι 10-15%. Αξιόλογη είναι επίσης και η παραγωγή άλλων προϊόντων της κυψέλης όπως είναι η γύρη, η πρόπολη, και το κερί» (Δ. Τσέλλιος, Ερευνητής Ινστιτούτου Μελισσοκομίας).
Κάνοντας έναν απλό λογαριασμό έχουμε κατά έτος μια παραγωγή πευκόμελου περίπου (12.000 x 60%) 7.200 τόνους το οποίο διατίθεται από τους μελισσοκόμους στην τιμή περίπου των 7 ευρώ/Kgr και εισπράττουν ακαθάριστο εισόδημα 7.200.000 x 7=50.400.000 ευρώ ή περίπου 17 δις δρχ. Άραγε, από αυτό το εισόδημα πόσο επενδύεται ξανά στα πευκοδάση κυρίως με την δαπάνη δράσεων για την προστασία τους από τις πυρκαγιές; Κατά συνέπεια, εκτιμούμε ότι με αυτό περίπου το ακαθάριστο προϊόν ωφελείται η Εθνική Οικονομία και προέρχεται στην ουσία από την μερική εκμετάλλευση του μελιτώματος του εντόμου Marcalina hellenica χωρίς να λογαριάζουμε τις άλλες ευμενείς επιδράσεις, όπως της εξαιρετικής θρεπτικής αξίας του πευκόμελου για τον άνθρωπο, της απασχόλησης των μελισσοκόμων και άλλων συναφών επαγγελμάτων, της συμβολής της μελισσοκομίας στην οικολογική ισορροπία των δασικών οικοσυστημάτων με την επικονίαση κλπ.
Ένα μεγάλο μέρος του μελιτώματος του «εργάτη» το συλλέγουν και άλλα έντομα του πευκοδάσους ή ξεπλένεται από τις βροχές. Από τα ανωτέρω καταφαίνεται ότι τα πευκοδάση (Χαλεπίου & Τραχείας ) μαζί με το έντομο Marchalina hellenica, αποτελούν την σπονδυλική στήλη της μελισσοκομίας. Το μελίτωμα του «εργάτη» είναι ένας φυσικά ανανεώσιμος πόρος o οποίος ορθολογικά εκμεταλλευόμενος κάλλιστα μπορεί να συμβάλει στην βιώσιμη ανάπτυξη μιας περιοχής και της Χώρας. Η δε ποσότητα που παράγεται σήμερα στα πευκοδάση παραμένει άγνωστος αφού δεν υπάρχουν στοιχεία τα οποία θα προέκυπταν από την έρευνα που σήμερα δεν υπάρχει.
Με την άσκηση της μελισσοκομίας στα δασικά οικοσυστήματα (δάση, δασικές εκτάσεις και χορτολιβαδικές) ωφελείται πολλαπλά η Εθνική Οικονομία χωρίς να υπάρχει δραστική ανθρώπινη επέμβαση επί αυτών. Έτσι για την παραγωγή ρητίνης πρέπει να πληγωθούν τα πευκόδενδρα ή να υλοτομηθούν για την παραγωγή ξυλείας & καυσόξυλων. Εργασίες πολύ δραστικές αφού κακοποιούνται βάναυσα ή θανατώνονται τα πευκόδενδρα ., Άραγε έχει λογαριάσει κανείς πότε ωφελείται περισσότερο η Εθνική Οικονομία από την εκμετάλλευση του μελιτώματος του ‘’εργάτη ‘’ ή από την ρητίνευση και τις υλοτομίες, των πευκοδένδρων;
Από τα ανωτέρω ολίγα αναφερθέντα αποδεικνύεται ότι το έντομο Marchalina hellenica είναι ωφέλιμο για την Εθνική Οικονομία και αβλαβές για τα πευκοδάση εντός των οποίων διαβιώνει και κατά την δική μας άποψη είναι το «χρυσάφι» των πευκοδασών το οποίο δυστυχώς δεν εκμεταλλεύεται επαρκώς και στον βαθμό που θα έπρεπε.
Κατά συνέπεια, η προτεινόμενη από πολλούς σκέψη για καταπολέμηση του «εργάτη» στα φυσικά και μη δάση πεύκης με ραντισμούς φαρμάκων πρέπει να ξεχασθεί.
Για το έντομο Marchalina hellenica δεν υπάρχει ή τουλάχιστον ο υποφαινόμενος δεν γνωρίζει την ύπαρξη βασικής, εκτεταμένης επιστημονικής έρευνας στα θέματα που αφορούν την ανατομία του, την βιολογία του, την ανάπτυξη και διάδοσή του, τους εχθρούς του, τον ρόλο του στο οικοσύστημα, πόσο μελίτωμα παράγει πότε και κάτω από ποιες καιρικές συνθήκες, υπάρχουν άραγε φυλές του εντόμου και σε ποιο σημείο του Ελλαδικού χώρου που παράγουν περισσότερη ποσότητα και ποιότητα μελιτώματος, με ποια εφαρμογή δασικής διαχείρισης στο πευκοδάσος και τόσα άλλα θέματα που χρειάζονται απαντήσεις. Οι λίγες εργασίες που έχουν γίνει (Καϊλιδης, Αβτζής, κλπ ) ελάχιστες απαντήσεις ή πληροφορίες δίδουν σε αυτά τα θέματα.
Και ενώ, υπάρχει Ινστιτούτο Μελισσοκομίας στο ΕΘΙΑΓΕ με αποστολή μελέτης των θεμάτων της μελισσοκομίας, για το έντομο Marchalina hellenica επί του οποίου στηρίζεται η μελισσοκομία, δεν υπάρχει όχι Ινστιτούτο ούτε τμήμα έρευνας ούτε και εξειδικευμένος ερευνητής.
Δυστυχώς από εμπειρικές παρατηρήσεις γνωρίζουν πολύ περισσότερα πράγματα οι μελισσοκόμοι από τους εξειδικευμένους στη δασική εντομολογία επιστήμονες .
Αυτή η άγνοια έχει ως αποτέλεσμα να πραγματοποιούνται ερασιτεχνικοί εμβολιασμοί πευκοδασών (μεταφορά του εντόμου από μια περιοχή της χώρας σε άλλη) και ενδεχομένως να προκαλείται, πιστεύουμε προσωρινή, διαταραχή των δασικών οικοσυστημάτων. Πολλοί εμβολιασμοί γίνονται χωρίς άδεια με πρωτοβουλία των μελισσοκόμων. Βέβαια υπήρξαν και εμβολιασμοί που έγιναν με πρόγραμμα (;) που εφαρμόστηκε από Υπηρεσία του Υπουργείου Αγροτικής Aνάπτυξης και Τροφίμων αναρμόδια για την εποπτεία και διαχείριση των δασών, χωρίς την απαιτούμενη άδεια, μελέτη και εκτίμηση του αποτελέσματος. Το λάθος των μελισσοκόμων ήταν ότι πιθανώς εμβολίασαν και πευκόδενδρα στις δενδροστοιχίες και πάρκα των πόλεων και προκάλεσαν αντιαισθητικά κυρίως φαινόμενα (μελιτώματα στα πεζοδρόμια, αυτοκίνητα κ.λπ.). Ενδεχομένως λόγω της μη ύπαρξης εχθρών του εντόμου στις περιπτώσεις αυτές να υπάρχει υπερπληθυσμός με πιθανές βλάβες και δευτερογενείς ξηράνσεις των καχεκτικών πευκοδένδρων. Αυτό το θέμα όμως απαιτεί επιστημονική τεκμηρίωση.
3. Έπειτα από τα ανωτέρω διαπιστώνεται:
Α) Το έντομο Marchalina hellenica διαβιώνει αποκλειστικά επί των πευκοδένδρων και πρακτικά δεν προκαλεί εμφανή ζημιά στα φυσικά ή τεχνητά δάση με συνέπεια να μην χρειάζεται ούτε κατά σκέψη η καταπολέμησή του με χημικά σκευάσματα.
Β) Το μελίτωμα που παράγει το έντομο αυτό το συλλέγει η μέλισσα και παράγει το πευκόμελο, άριστη τροφή για τον άνθρωπο. Εκτιμάται ότι μικρή ποσότητα συλλέγει η μέλισσα και περίπου το 10% της παραγωγής του. Η δε άσκηση της μελισσοκομίας είναι πολλαπλά ωφέλιμη για την Εθνική Οικονομία και το φυσικό περιβάλλον.
Γ) Η ορθολογική εκμετάλλευση, η βελτίωση της ποσότητας και της ποιότητας των ανανεώσιμων μελισσοκομικών πόρων που υπάρχουν στα δασικά οικοσυστήματα καθώς και η διευκόλυνση των μελισσοκόμων σε αυτά πρέπει να γίνεται με την εφαρμογή ειδικών δασοτεχνικών μελετών αρμοδίως εγκεκριμένων.
Δ) Ανυπαρξία βασικής έρευνας για το εν λόγω έντομο αλλά και για άλλα μελιτογόνα έντομα του δάσους καθώς και ανυπαρξία ειδικού Ινστιτούτου ή έστω Γραφείου ερευνών στο ΕΘΙΑΓΕ κατάλληλα στελεχωμένο με ειδικούς επιστήμονες.
Μήπως οι Δασολόγοι και οι Δασολογικές Σχολές πρέπει να δώσουν μεγαλύτερη σημασία στον αόρατο και ανανεώσιμο πλούτο των πευκοδασών που λέγεται πευκόμελο; Εξ άλλου το μέλι έχει χαρακτηρισθεί ως δασικό προϊόν.
